Σύνταξη άρθρου: Σωσάννα Πλευριά
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνο Ουρανός

Το «Μπάγκειον» αριστερά και δεξιά το ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος». Εμβληματικά κτήρια του Ερνέστου Τσίλλερ στην Ομόνοια

Η πλατεία Ομονοίας

Η πλατεία Ομονοίας ήταν και συνεχίζει να είναι ένα από τα πιο εμβληματικά σημεία της πόλης της Αθήνας. Σχεδιάστηκε αρχικά το 1833 από τους αρχιτέκτονες Κλεάνθη και Σάουμπερτ με αρχική ονομασία το «Πλατεία Ανακτόρων» καθώς υπήρχε η σκέψη πως γύρω της θα υπήρχαν τα Ανάκτορα και διάφορα δημόσια κτήρια, ένα σχέδιο όμως που αφέθηκε και δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Το 1834 ανετέθηκε εκ νέου ο σχεδιασμός της πλατείας στον αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε αυτήν τη φορά και το 1849 δημιουργείται η πλατεία, έχοντας αρχικά ένα ορθογώνιο σχήμα. Το 1863 γίνεται σύμβολο ενότητας των αντιμαχομένων πολιτικών πλευρών μετά την εκθρόνιση του Όθωνα και, καθώς κατευνάστηκε η εμφύλια ένταση, μετονομάζεται σε πλατεία Ομονοίας. Η ιστορία της είναι μεγάλη και ο χαρακτήρας της διακρίνεται από ένα κράμα κοσμοπολίτικων, αστικών και λαϊκών στοιχείων. Υπήρξε πάντα κομβικό σημείο στη ζωή της πόλης, υπέστη δε πολλές μεταμορφώσεις και αλλοιώσεις, ώσπου από μία από τις πιο λαμπρές τοποθεσίες της νεότερης πόλης της Αθήνας, με την πάροδο των χρόνων και την υποβάθμιση του κέντρου, κατέστη συνώνυμο της παρακμής και της κοινωνικής κατάρρευσης. Παρ’όλα αυτά, κάποια κτήρια στην ιστορική αυτή πλατεία θυμίζουν και υποδηλώνουν κάτι από την παλιά αίγλη. Ένα από αυτά είναι και το ιστορικό ξενοδοχείο «Μπάγκειον».

Η πλατεία Ομονοίας, όπως τη βλέπουμε σήμερα, από τον β’ όροφο του Μπαγκείου

Το Μπάγκειον, Ιστορία και Αρχιτεκτονική

Το«Μπάγκειον» μαζί με το δίδυμό του κτήριο, το ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος», αποτελούν μέρος της δωρεάς προς το Ελληνικό Κράτος του εθνικού ευεργέτη από την Κορυτσά, Ιωάννη Πάγκα ή Μπάγκα. Δεσπόζουν και τα δύο αντικρυστά στη συμβολή της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Το «Μέγας Αλέξανδρος» οικοδομήθηκε πρώτο, το έτος 1889, ενώ το Μπάγκειον ανεγέρθη στη θέση όπου προϋπήρχε οικία της οικογένειας του Χαρίλαου Τρικούπη, μεταξύ των ετών 1890-1894. Οικοδομήθηκαν και τα δύο σε σχέδια του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, το δε πρώτο θα αποτελούσε μάλιστα και την κατοικία του Ιωάννη Πάγκα. Τα κτήρια αποτέλεσαν μοναδικά δείγματα νεοκλασικισμού της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής και τα οποία εγκαινίασαν μια νέα εποχή, ως πολυτελή ξενοδοχεία. Θεωρήθηκαν, και όχι αδίκως, πρότυπα και ευρωπαϊκών προδιαγραφών για την εποχή εκείνη.

Ο τάφος του Ιωάννη Μπάγκα, Ά Νεκροταφείο Αθηνών

Η ανέγερση του «Μπαγκείου» εγκαινίασε επίσης και μια νέα εποχή ως προς το μέγεθος, την εσωτερική και την εξωτερική διάταξη των αθηναϊκών ξενοδοχείων. Αποτελεί δε μέχρι και σήμερα ένα πανέμορφο νεοκλασικό οικοδόμημα. Αρχικά υπήρξε τριώροφο και στις αρχές του 20ου αιώνα προστέθηκε ακόμη ένας όροφος. Η διαρρύθμισή του είναι τόσο καλή, που μπορούσε, και έχει, χρηιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους ακόμη και σήμερα. Η μόνη χρήση που δεν θα μπορούσε να έχει ξανά είναι αυτή του ξενοδοχείου, μιας και οι χώροι υγιεινής ήταν τότε κοινόχρηστοι ανά όροφο, πράγμα που πια δεν επιτρέπεται. Η στατικότητα του κτηρίου, σύμφωνα με τις μελέτες, είναι εξαιρετική και αυτό αποδεικνύει την έμφαση που δόθηκε στην ποιότητα κατασκευής του.

 Το κτήριο λειτουργεί πλέον ως χώρος πολιτισμού

Η ομορφιά του «Μπάγκειον»

Το «Μπάγκειον» είναι ένα πολύ όμορφο κτήριο τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Χαρακτηριστική είναι η έντονη διακόσμηση. Ολούθε υπάρχουν επιχρωματισμένες οροφογραφίες και τοιχογραφίες, Καρυάτιδες κοσμούν τα μπαλκόνια του πρώτου ορόφου. Εξαιρετικής αξίας είναι η κεντρική κοινόχρηστη αίθουσα του πρώτου επίσης ορόφου, όπου υπάρχει αίθριο με υαλοσκεπή στέγη, η οποία, γυάλινη οροφή, αντικαταστάθηκε από νέα πρόσφατη. Από το αίθριο αυτό διαχέεται φυσικός φωτισμός στις κάμαρες που βρίσκονται περιμετρικά και το φως αυτό φτάνει έως και στους διαδρόμους. Οι εσωτερικές μαρμάρινες σκάλες αποτελούν δείγμα της τεχνικής των συγμπαγών μαρμάρων, στον «αέρα», όπως λέγονται. Οι σκάλες αυτές συνοδεύονται από όμορφα, περίτεχνα κιγκλιδώματα. Δυστυχώς το μόνο στοιχείο επίπλωσης που σώζεται από την αρχική του χρήση είναι οι εξαιρετικής σχεδίασης καθρέφτες.

Λεπτομέρεια της μαρμάρινης σκαλας

Οι χρήσεις του Μπάγκειον

Η πρώτη χρήση του ήταν αυτή του ξενοδοχείου, εξαρχής σε ιδιώτες επιχειρηματίες. Το Μπάγκειον διαθέτει χώρο υπογείου, παρότι εξωτερικά το κτήριο δε δίνει αυτήν την αίσθηση. Στο υπόγειο λειτούργησε ένα ξακουστό και κακόφημο, για την εποχή, καφέ Σαντάν. Τέλος, στο ισόγειο του κτηρίου, οι χώροι αξιοποιούνταν ως εμπορικά καταστήματα, καφενεία, ζαχαροπλαστεία κ.ά. . Σήμερα ανήκει στο Μπάγκειον Ίδρυμα, το οποίο συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, διαθέτοντας το κτήριο για ποικίλα πολιτιτικά δρώμενα.

Οι ιστορικοί θαμώνες

Το ξενοδοχείο λειτούργησε σε μια περίοδο, όπου η πλατεία Ομονοίας άνθιζε, αντιπροσωπεύοντας το κέντρο της κοσμικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης. Στις αρχές του 1920, το καφενείο-λουκουματζίδικο του ξενοδοχείου μετατρέπεται σιγά- σιγά σε ένα καλλιτεχνικό και πνευματικό στέκι, το οποίο προσελκύει διανοούμενους θαμώνες διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, που ήθελαν να ξεφύγουν από τον συντηρητισμό της κοινωνίας και διέθεταν κλίση προς τις τέχνες, τη λογοτεχνία και έναν πιο χαλαρό και μποέμ τρόπο ζωής.

Στην ευρύχωρη αίθουσα, η οποία ήταν γνωστό πως λειτουργούσε και ως καφέ σαντάν της εποχής, λάμβαναν μέρος και βαριετέ θεάματα. Εκεί συγκεντρώνονταν προσωπικότητες, όπως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Κώστας Βάρναλης, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Κώστας Ουράνης, ο Τέλλος Άγρας, ο Ορέστης Λάσκος, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μίνως Ζώτος, ο Γιάννης Τσαρούχης και άλλοι πολλοί. Το Μπάγκειον αποτέλεσε έτσι ένα από τα πιο σημαντικά σημεία διαμόρφωσης της νέας λογοτεχνικής γενιάς εκείνης της περιόδου.

Η πορεία του στον χρόνο και η σημερινή κατάσταση

Στη διάρκεια της Κατοχής το Μπάγκειον και το Μέγας Αλέξανδρος είχαν επιταχθεί από τους Γερμανούς. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Μπάγκειον, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα νεοκλασικά ή και παλαιότερα ξενοδοχεία της ευρύτερης περιοχής, τα οποία παρήκμασαν, επέδειξε μια αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα. Επιβίωσε λοιπόν, έστω και ως ξενοδοχείο Γ’ κατηγορίας, έως το 1969. Από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα αρχίζει παροδικά να ενοικιάζεται τμηματικά από ιδιώτες. Την περίοδο 1994 – 2002 στέγασε το Ι.Ε.Κ. «Mediterranean College». Στο διάστημα αυτό έγιναν αξιοσμείωτες προσπάθειες για τη διατήρηση και την αναβίωση του παλαιού χαρακτήρα του, χωρίς όμως αποτελέσματα. Κατόπιν το Μπάγκειον έμεινε κλειστό για πάνω από μία δεκαετία. Το 2015 όμως, ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς φορείς, η Μπιενάλε της Αθήνας, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, ενεργοποιήσε ξανά το κτήριο, επιλέγοντάς το ως τον κεντρικό εκθεσιακό της χώρο για την επίσημη έναρξη της Μπιενάλε. Έκτοτε το Μπάγκειον λειτουργεί ως χώρος πολιτισμού, όπου έχουν λάβει χώρα θεατρικές παραστάσεις, εικαστικές και φωτογραφικές εκθέσεις, παρουσιάσεις κ.ά. . Το Μπάγκειον, με αυτές τις δράσεις, έχει μπει πλέον σε μια νέα εποχή ανάκαμψης και δείχνει πώς μπορούν να αξιοποιηθούν κτήρια σαν κι αυτό. Επείγουν όμως μελέτες και εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης καθώς η φθορά του χρόνου είναι εμφανής σε πολλά σημεία και δομές του κτηρίου.

Επίλογος του Εκδότη

Απαραίτητο είναι να κατανοηθεί από όλους πως δεν έχει νόημα απλώς να ανακαινισθεί ένα κτήριο, όπως το υπέροχο Μπάγκειον, ή μία μόνο αρχιτεκτονική, ιστορική ή άλλη δομή σε μια περιοχή τόσο υποβαθμισμένη, όσο είναι η Ομόνοια. Ούτε συνιστούν λύση οι επάλληλες αναπλάσεις της «πολύπαθης πλατείας Ομονοίας», χωρίς να αλλάζουν οι χρήσεις του ευρύτερου ιστού στην περιοχή. Όλοι γνωρίζουν για το «ξεφόρτωμα» τοξικομανών, προσφύγων και παρανόμων μεταναστών στην περιοχή, την ίδια μάλιστα στιγμή, που τοποθετήθηκε εκεί το εμβληματικό γλυπτό του παγκόσμιου εικαστικού, Τάκι. (Όλα βέβαια έχουν τη λογική τους υπό το πρίσμα της Πολιτικής…). Ας ελπίζουμε πως η νέα αναδιαμόρφωση της πλατείας, που τώρα προαναγγέλλεται, θα σηματοδοτήσει μια ανάτασση του ιστορικού κέντρου, με μια πλατεία όμορφη, καθαρή, ασφαλής και φωτισμένη, η οποία θα ξαναπιάσει το νήμα από εκεί που το έχασε κάποια στιγμή, τη δεκαετία του 1960, οπότε και έγινε σημείο αναφοράς των πάσης.

Περνώντας έξω από το «Μπάγκειον» και το «Μέγας Αλέξανδρος» σήμερα

 

Πηγές
1.Μπάγκειον Ίδρυμα
2.Αρχείο Νεότερων Μνημείων
3.Neoclassical Architecture in Greece

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Σωσάννα Πλευριά

Αρχαιολόγος