Παγκόσμια Ημέρα Αιμοδοσίας, 14 Ιουνίου
Σύνταξη άρθρου: Σύλβια Μάρκο
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
«Η προσφορά αίματος είναι προσφορά ζωής»
Κάθε 14 Ιουνίου καθιερώθηκε να εορτάζεται, σε όλον τον κόσμο, η Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τον Ερυθρό Σταυρό και την Ερυθρά Ημισέληνο, τον Διεθνή Οργανισμό Μετάγγισης Αίματος και την Παγκόσμια Ομοσπονδία Εθελοντών Αιμοδοτών.
Η Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη εορτάζεται χάρη στον Αυστριακό ιατρό Καρλ Λαντσάιντερ. Ο Καρλ Λαντσάιντερ ήταν εκείνος που το 1900 ανακάλυψε τις ομάδες αίματος και αργότερα τα ρέζους. Αξίζει να πούμε πως ο Καρλ Λαντσάιντερ, το 1930, τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για αυτήν του την, τόσο σημαντική για όλους μας, ανακάλυψη.
Κάθε χρόνο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δίνει ένα μήνυμα. Το μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Εθελοντή Αιμοδότη, για το 2022 είναι:
«Η προσφορά αίματος είναι μία πράξη αλληλεγγύης. Γίνε μέλος της προσπάθειας και σώσε ζωές»
Το νόημα της Παγκόσμιας Ημέρας Εθελοντή Αιμοδότη
Την Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη αποδίδεται φόρος τιμής στον ανώνυμο εθελοντή αιμοδότη για τον αλτρουισμό, που τον διακρίνει, μέσω της εθελοντικής αιμοδοσίας. Ο εθελοντής αιμοδότης προσφέρει στον συνάνθρωπό του, που πάσχει ενίοτε και σοβαρά, αθόρυβα και με απόλυτη ανιδιοτέλεια, δύο πολύ σημαντικά αγαθά. Τα αγαθά αυτά είναι 400 κυβικά εκατοστά αίμα και 10 λεπτά χρόνο από τη ζωή του.
Κάθε παγκόσμια ημέρα έχει ως στόχο την ενημέρωση των πολιτών, εξαλείφοντας έτσι την άγνοια και τον φόβο λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης. Η Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη στοχεύει κυρίως στο:
- Να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες γύρω από το θέμα της εθελοντικής αιμοδοσίας.
- Να αυξηθεί ο αριθμός των αιμοδοτών που δίνουν τακτικά αίμα.
- Να εμφυσήσει στη νέα γενιά την αξία του εθελοντισμού και της μη αμειβόμενης αιμοδοσίας.
Οι ανάγκες για αίμα, κάθε χώρας, εκτιμώνται σε 60.000 φιάλες αίματος για 1.000.000 κατοίκους. Στην Ελλάδα, που ο πληθυσμός της ανέρχεται στα 10 εκατομμύρια, υπολογίζεται πως απαιτούνται 600.000 μονάδες αίματος, από τις οποίες οι εθελοντές καλύπτουν σε ετήσια βάση μόνο το 40%. Το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας αναφέρει πως μόνο το 1,5 % των ατόμων που πιθανότατα να χρειαστούν μετάγγιση αίματος ή προϊόντων αίματος, είναι αιμοδότες. Για αυτόν τον λόγο, φαίνεται η Ελλάδα να κατέχει την τελευταία θέση στην αιμοδοσία καθώς σημειώνει τα χαμηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες.
Ας μιλήσουμε για το αίμα
Έμμορφα συστατικά του αίματος
Το αίμα αποτελεί ένα πολύπλοκο μείγμα υγρών, κυττάρων και διαλυτών ουσιών, χωρίς το οποίο, το σώμα δεν είναι σε θέση να λειτουργήσει κανονικά. Συνολικά, θα μπορούσαμε να πούμε, πως το αίμα αποτελείται από τέσσερα συστατικά. Το καθένα από αυτά έχει τη δική του ξεχωριστή λειτουργία, που είναι ζωτικής σημασίας για τον ανθρώπινο οργανισμό. Πάμε να δούμε μαζί ποια είναι αυτά τα συστατικά και να πούμε λίγα λόγια για το καθένα.
Ερυθρά αιμοσφαίρια: Ο ρόλος των ερυθρών αιμοσφαιρίων είναι η μεταφορά οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα από και προς τους ιστούς του σώματος.
Λευκά αιμοσφαίρια: Είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση της υγείας του ατόμου, καθώς ο ρόλος τους είναι να μάχονται και να σκοτώνουν τυχόν εισβολείς που εισέρχονται στον οργανισμό. Δεν είναι τυχαίο πως χαρακτηρίζονται και ως «στρατιώτες» του οργανισμού.
Πλάσμα: Το πλάσμα είναι το υγρό στοιχείο του αίματος. Περιέχει θρεπτικά συστατικά και πρωτεΐνες και συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της πήξης του αίματος. Συμμετέχει επίσης στην παραγωγή της λευκωματίνης και στην αναπλήρωση όγκου υγρών σε περίπτωση που υπάρξει μεγάλη απώλεια. Αξίζει να αναφέρουμε πως το πλάσμα είναι το μισό μιας μονάδας αίματος.
Αιμοπετάλια: Βοηθούν στη πήξη του αίματος.
Η διαδικασία της αιμοδοσίας
Ο μέσος ενήλικας, κατά μέσο όρο, διαθέτει τέσσερα με πέντε λίτρα αίματος. Σε μία απλή αιμοδοσία ο αιμοδότης δίνει μία μονάδα αίματος που είναι 450 ml αίματος. Η ποσότητα αυτή είναι πολύ μικρή για έναν υγιή οργανισμό και δε συνιστά σοβαρή απώλεια.
Η μετάγγιση είτε αίματος είτε προϊόντων αίματος είναι εκείνη στην οποία οφείλονται οι εκατομμύρια ζωές που σώζονται κάθε χρόνο. Ας πάμε να δούμε μαζί τα οφέλη.
- Βελτιώνεται η ποιότητα ζωής των ασθενών που πάσχουν από κάποια χρόνια ασθένεια.
- Δίνεται παράταση στη ζωή των πασχόντων.
- Υποστηρίζει τη διαδικασία πολύπλοκων χειρουργικών επεμβάσεων.
- Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση έκτακτων περιστάσεων, όπως λ.χ. φυσικές καταστροφές.
Είναι σοβαρό να κατανοηθεί λοιπόν από όλους πως μόνο μέσω της δωρεάς του αίματος και προϊόντων του, θα μπορέσουν να καλυφθούν επαρκώς οι ανάγκες μια χώρας.
Στο σημείο αυτό, υποθέτω πως σας έχουν δημιουργηθεί ερωτήματα όπως « Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να μπορέσει κάποιος να δώσει αίμα;» ή «Κάθε πότε και πού μπορώ να δίνω αίμα;». Πάμε λοιπόν να τα δούμε όλα αναλυτικά.
Μπορώ να δώσω αίμα;
Για να μπορέσει κάποιος να ξεκινήσει να δίνει αίμα εθελοντικά:
- Θα πρέπει να είναι μεταξύ 18 και 65 χρονών. Υπάρχουν παρόλα αυτά κάποιες εξαιρέσεις, όπου ο ιατρός επιτρέπει την αιμοδοσία ακόμη και αν ηλικιακά ο εθελοντής είναι 17 ή η ηλικία του έχει ξεπεράσει τα 65.
- Όσον αφορά στο βάρος, θα πρέπει να είναι άνω των 50 κιλών.
- Θα πρέπει ο εθελοντής να είναι υγιής. Είναι αδύνατον να δώσει αίμα κάποιος που έχει στο ιστορικό του ασθένειες, όπως είναι ο ίκτερος ή η ηπατίτιδα. Σε περίπτωση που ο εν δυνάμει εθελοντής παίρνει φάρμακα, θέτει τον πάσχοντα, που θα δεχτεί το αίμα του, σε κίνδυνο, οπότε καθίσταται αδύνατη η αιμοδοσία.
- Θα πρέπει ο εν δυνάμει αιμοδότης να ακολουθεί έναν ασφαλή τρόπο ζωής. Ως ασφαλής τρόπος ζωής ορίζεται η αποχή του ατόμου από συμπεριφορές που θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Η χρήση ουσιών, η συχνή εναλλαγή συντρόφων, τα τατουάζ και η δερματομετάλλωση (τα piercing),που έγιναν στους τελευταίους 6 μήνες, είναι μερικές από τις συμπεριφορές που θεωρούνται απαγορευτικές. Αξίζει να πούμε πως απαγορεύεται σε αθλητές που κάνουν πρωταθλητισμό να δίνουν αίμα, όταν βρίσκονται πριν από κάποιο αθλητικό γεγονός, όπως για παράδειγμα κάποιον αγώνα.
Υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες δε επιτρέπεται να δώσω αίμα;
Όπως προαναφέραμε, ναι υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις κατά τις οποίες το άτομο δεν είναι σε θέση να δώσει αίμα, ακόμη και αν το θέλει πραγματικά. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να διαβάζει και να συμπληρώνει με απόλυτη ειλικρίνεια το σύντομο ιστορικό που πρέπει να συμπληρώσει πριν προβεί στη διαδικασία της αιμοδοσίας. Πάμε να δούμε ποιες είναι αυτές οι περιπτώσεις πιο αναλυτικά.
Δε γίνεται να δώσεις αίμα ΑΝ:
- Έχεις νοσήσει από κάποια λοίμωξη.
- Δεν πληρούνται τα βασικά κριτήρια αιμοδοσίας.
- Είσαι νηστικός τρεις με τέσσερις ώρες πριν πας να δώσεις αίμα.
- Παίρνεις φάρμακα (π.χ. αντιβιωτικά). Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 7 ημέρες από το τέλος της θεραπείας.
- Υπάρχει προγραμματισμένη χειρουργική επέμβαση για μέσα στους επόμενους δύο μήνες.
- Έχεις περάσει από κάποιο σημαντικό και μεγάλο χειρουργείο τους τελευταίους έξι μήνες.
- Έχεις πάει για οποιονδήποτε λόγο σε περιοχή με ελονοσία.
- Τους τελευταίους έξι μήνες είχες κάποια σεξουαλική επαφή με άτομο που δε γνωρίζεις καλά.
- Υπάρχει πιθανότητα εγκυμοσύνης.
- Αν έχει γεννήσει μέσα στους τελευταίους τρεις μήνες.
- Θηλάζεις.
- Υπάρχει η υποψία – ή και σιγουριά- πως μπορεί να φέρεις κάποιο Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα (Σ.Μ.Ν.), όπως είναι η σύφιλη, το AIDS και άλλα πολλά.
- Πάσχεις από κάποια σοβαρή νόσο ή ακολουθείς κάποια αγωγή με αντιβιωτικά φάρμακα.
Κάθε πότε μπορώ να δίνω αίμα;
Η συχνότητα με την οποία μπορεί ο εθελοντής να δίνει αίμα διαφέρει από άντρα σε γυναίκα. Ένας άντρας μπορεί να δίνει αίμα κάθε τρεις μήνες, ενώ μια γυναίκα κάθε τέσσερις.
Πού μπορώ να δώσω αίμα;
Μπορείτε να απευθυνθείτε σε οποιοδήποτε νοσοκομείο του Ε.Σ.Υ. διαθέτει τμήμα αιμοδοσίας.
Τα στάδια της αιμοδοσίας: Τι κάνουμε πριν, τι κατά τη διάρκεια και τι μετά.
Η διαδικασία της αιμοδοσίας είναι μια απλή διαδικασία και αποτελείται από απλά βήματα. Καλό θα ήταν να τα γνωρίζουμε και να τα τηρήσουμε πριν πάμε να αιμοδοτήσουμε. Πάμε να δούμε μαζί αναλυτικά τα βήματα.
Ξεκινάμε, λοιπόν, με τη συμπεριφορά που θα πρέπει να έχουμε πριν.
-Είναι σημαντικό να έχουμε κοιμηθεί καλά το προηγούμενο βράδυ από την ημέρα της αιμοδοσίας.
-Ζωτικής σημασίας είναι το να έχουμε καταναλώσει σίγουρα μισό λίτρο νερού πριν.
-Διατροφικά, θα πρέπει να έχουμε καταναλώσει τροφή που είναι πλούσια σε σίδηρο. Τέτοιες τροφές είναι τα φασόλια, οι σταφίδες, το ψάρι, τα πουλερικά και το κόκκινο κρέας φυσικά.
-Είναι σημαντικο να έχουμε πάρει ένα καλό πρωινό, αποφεύγοντας τα γλυκά και τις τροφές που είναι πλούσιες σε λιπαρά.
-Όσον αφορα στους εθελοντές που δίνουν αιμοπετάλια, είναι σημαντικό να πούμε πως απαγορεύεται η λήψη ασπιρίνης για τουλάχιστον δύο μέρες πριν.
Αφού λοιπόν ενημερωθήκαμε για τη συμπεριφορά του αιμοδότη πριν τη διαδικασία της αιμοδοσίας, πάμε να δούμε τι θα πρέπει να προσέχουμε κατά τη διάρκειά της.
-Πολύ σημαντικό είναι να συμπληρώσουμε με απόλυτη ειλικρίνεια το ερωτηματολόγιο που υπάρχει στην αίθουσα αναμονής.
-Ελέγχεται η αιμοσφαιρίνη.
-Γίνεται μέτρηση της αρτηριακής πίεσης και των σφίξεων.
-Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε χαλαροί. Μπορούμε να μιλάμε με κάποιον εκείνη την ώρα ή να ακούμε χαλαρωτική μουσική.
-Σημαντικό είναι να αναφερθούμε στο θέμα της ενδυμασίας. Ο αιμοδότης, καλό θα είναι, να φοράει μπλούζα με άνετα μανίκια, για να μπορέσει με ευκολία να τα ανασηκώσει πάνω από τον αγκώνα.
Πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν πως η διαδικασία της αιμοδοσίας τελειώνει, μόλις παρθεί η μία μονάδα αίματος. Αυτή η νοοτροπία είναι λάθος. Πάμε να δούμε μαζί τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος μετά την αιμοδοσία.
-Μόλις τελειώσει η διαδικασία της αιμοδοσίας και η νοσηλεύτρια αφαιρέσει τη βελόνα, είναι απαραίτητο να πιούμε ένα ποτήρι νερό.
-Απαγορεύεται δια ροπάλου η κατανάλωση αλκοόλ για το επόμενο εικοσιτετράωρο.
-Δεν σηκώνουμε βάρη από το χέρι που έγινε η αιμοληψία.
-Αποφεύγουμε για εκείνη την ημέρα κάθε είδους βαριά γυμναστική.
-Καθαρίζουμε καλά την περιοχή με σαπούνι και νερό, για να αποφύγουμε πιθανούς ερεθισμούς του δέρματος.
-Αν αισθανόμαστε πως ζαλιζόμαστε, ξαπλώνουμε μέχρι να αισθανθούμε καλύτερα και να μπορέσουμε να αποχωρήσουμε με ασφάλεια από τον χώρο της αιμοδοσίας.
Μόλις τελειώσει η διαδικασία της αιμοδοσίας, το αίμα στέλνεται, όσο πιο σύντομα γίνεται, στα εργαστήρια του εκάστοτε νοσοκομείου για περαιτέρω έλεγχο και επεξεργασία. Το πρώτο στάδιο της επεξεργασίας είναι ο ορολογικός και ο μοριακός έλεγχος του αίματος. Σε κάθε αιμοδότη, πέρα από το αίμα που συλλέγεται, συλλέγονται και τρία μικρά δείγματα τα οποία πηγαίνουν στα αντίστοιχα εργαστήρια για έλεγχο. Το πρώτο δείγμα πηγαίνει για έλεγχο σύφιλης, HIV και HTLV. Το δεύτερο δείγμα στέλνεται για μοριακό έλεγχο στα κεντρικά εργαστήρια για ανίχνευση της ηπατίτιδας B και C. Το τρίτο δείγμα προορίζεται για έλεγχο της ομάδας αίματος.
Μόλις ολοκληρωθούν οι παραπάνω έλεγχοι και αναγραφούν τα αποτελέσματα πάνω στα δείγματα, οι μονάδες αίματος μπαίνουν σε ειδικά ψυγεία και είναι έτοιμες για την διάθεσή τους σε οποιονδήποτε έχει ανάγκη.
Αυτόλογη προκατάθεση-μετάγγιση
Υπάρχουν περιπτώσεις –ελάχιστες μεν- όπου ο ίδιος ο ασθενής δίνει το δικό του αίμα για να μπορέσει στο μέλλον να καλύψει πιθανές ανάγκες που μπορεί να προκύψουν, σε περίπτωση ενός σημαντικού χειρουργείου. Τα πλεονεκτήματα της μετάγγισης αυτού του σκοπού είναι αρκετά. Πρώτα από όλα το άτομο έχει διαθέσιμο αίμα οποιαδήποτε στιγμή το χρειαστεί και δεύτερον αποφεύγονται τυχόν παρενέργειες που μπορεί να προκύψουν λόγω ασυμβατότητας.
Φυσικά η αυτόλογη προκατάθεση-μετάγγιση έχει και κάποια μειονεκτήματα. Πρώτα από όλα, αποτελεί μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία άπτεται της γραφειοκρατίας. Δεύτερον υπάρχει το ενδεχόμενο να λήξει το αίμα. Τρίτον, εάν δεν χρειαστεί το αίμα, δεν μπορεί να δωθεί σε άλλον ασθενή και να ενταχθεί στα αποθέματα αιμάτων, παρά ΜΟΝΟ σε περίπτωση που ο δότης είναι ήδη εθελοντής αιμοδότης, καθώς υπάρχουν νοθετικά και διαδικαστικά κωλύματα.
Αιμοδοσία και τατουάζ
Τι ισχύει τελικά με τη νέα αυτή δημοφιλή τάση; Μπορεί τελικά ένα άτομο που έχει κάνει δερματοστιξία (τατουάζ) να δώσει αίμα; Υπάρχουν περιορισμοί;
Το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.Κ.Ε.Α.), έχει δηλώσει πως άτομα με τατουάζ μπορούν να ενταχθούν στην ομάδα των αιμοδοτών, εφόσον έχουν περάσει έξι μήνες από την ημέρα που έκαναν το τατουάζ.
Αιμοδοσία και Διαβήτης
Όπως προείπαμε, η δωρεά αίματος αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά που μπορεί να προσφέρει ένας άνθρωπος για τον συνάνθρωπό του και όλοι οι πιθανοί αιμοδότες είναι απαραίτητοι.
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια πάθηση η οποία πλήττει ένα ποσοστό 7-10% του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι εφικτό αυτό το ποσοστό ανθρώπων να δώσει όμως αίμα;
Τα κριτήρια ποικίλουν ανάλογα τη χώρα και τις ρυθμιστικές αρχές που τη διέπουν. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπως π.χ. η Ισπανία, επιτρέπουν σε ασθενείς με ελεγχόμενο διαβήτη τύπου 2 να αιμοδοτήσουν. Σε περίπτωση που ο ασθενής ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα μέσω ειδικής δίαιτας ή ειδικών δισκίων και δε νοσεί παράλληλα από κάποιο άλλο σοβαρό νόσημα, τότε καθίσταται εφικτή η αιμοδοσία.
Οι περιπτώσεις κατά τις οποίες απαγορεύεται ένας σακχαροδιαβητικός να αιμοδοτήσει είναι οι παρακάτω:
– Αν υπάρχει λιποθυμικό ιστορικό.
– Αν έχουν ή είχαν στο παρελθόν κάποιο διαβητικό έλκος.
– Αν είναι αιμοκαθαιρόμενοι λόγω νεφρικής ανεπάρκειας.
– Αν λαμβάνουν κάποια φαρμακευτική αγωγή, η οποία έχει τροποποιηθεί τον τελευταίο μήνα.
– Αν έχουν καρδιακή ανεπάρκεια.
Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο αν επιτρέπεται η αιμοδοσία σε έναν διαβητικό.
Υπάρχει ο φόβος πρόκλησης υπογλυκαιμικών επεισοδίων, καθώς λήψη μίας μονάδας αίματος αλλάζει την ποσότητα ινσουλίνης στο αίμα, που όμως δε θέτει τη ζωή του εθελοντή σε κίνδυνο αν έχει λάβει την απαραίτητη ενημέρωση.
Κλείνοντας λοιπόν αυτό το θέμα, θα μπορούσαμε να πούμε πως τα άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 μπορούν να γίνουν αιμοδότες, εάν και εφόσον ελέγχουν με επάρκεια τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους.
Η ιστορία της αιμοδοσίας στην Ελλάδα
Η ιστορία της εθελοντικής αιμοδοσίας στην Ελλάδα, ξεκινά στην Αθήνα. Οι πρώτες αιμοδοσίες έγιναν το διάστημα μεταξύ 1916 με 1919. Το 1939 ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός αναλαμβάνει την ευθύνη της αιμοδοσίας σε όλη την Ελλάδα με την βοήθεια των αμειβόμενων αιμοδοτών. Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1951, δημιουργείται δοκιμαστικά η πρώτη τράπεζα αίματος και, μόλις έναν χρόνο μετά, έρχεται η ίδρυση της Εθνικής Υπηρεσίας Αιμοδοσίας. Δυστυχώς, το 1979 ήταν το έτος κατά το οποίο έκλεισε και η τελευταία τράπεζα αίματος με αποτέλεσμα έκτοτε η αιμοδοσία να είναι μία αποκλειστικά εθελοντική διαδικασία χωρίς αμοιβή.
Το 2018 η Ελλάδα είχε αναλάβει τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας του Εθελοντή Αιμοδότη. Η εκδήλωση έλαβε χώρα στο Ζάππειο Μέγαρο, όπου παρευρέθησαν αντιπρόσωποι από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και από διάφορα κέντρα αίματος της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης. Για φέτος, στις 14 Ιουνίου τη διοργάνωση του εορτασμού της εν λόγω ημέρας έχει αναλάβει το Μεξικό.
Πρέπει να δίνουμε αίμα!
Πηγές
Πανελλήνια Ομοσπονδία Σωματείων-Συλλόγων Ατόμων με Σακχαρώδη Διαβήτη (Π.Ο.Σ.Σ.Α.Σ.ΔΙΑ.)
Ηλ.Ταχ.: [email protected]
Ευγενία Γεωργακοπούλου
Νοσηλεύτρια, Προϊστάμενη Πυρηνικής Ιατρικής
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Αναστασία Γερογιάννη
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης
