Σύνταξη άρθρου: Αγάθη Πατσιούδη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

 

Το βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα «Τρελαντώνης», όπως εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή, στην ηλεκτρονική μορφή του (αρχείο pdf)

Η Αθήνα είναι για το 2018-2019 η Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα του Βιβλίου! Σε όλες τις γωνιές της πόλης οργανώνονται δράσεις για το Βιβλίο και τη Φιλαναγνωσία. Δεκάδες άρθρα γράφονται για τη θέση του Βιβλίου στη ζωή μας, ενώ μικροί και μεγάλοι φιλαναγνώστες έχουν την ευκαιρία να ξεχυθούν στους δρόμους της πόλης, στο δικό τους βιβλιοφιλικό «κυνήγι θησαυρού». Φυσικά, το ΑΘΗΝΟΔΡΟΜΙΟ δεν μπορεί παρά να προσφέρει σε εσάς, τους αναγνώστες και χρήστες του, την ευκαιρία να διαβάσετε ενδιαφέροντα άρθρα, τόσο μέσω της σελίδας ΒΙΒΛΙΟ, όσο και μέσα από άρθρα των άλλων σελίδων μας, που προσεγγίζουν το βιβλίο με σεβασμό και με καθορισμένη στοχοθεσία, όπως επιβάλλεται! Αυτήν του ζωντανού οργανισμού! Ναι, το βιβλίο είναι ζωντανός οργανισμός! Εκτός από τη βοήθεια και τη συντροφιά, που είναι σε θέση να μας προσφέρει, εκτός από τη φαντασία και τη δημιουργικότητά μας, που καλλιεργεί, είναι πλέον φορέας και κοινωνός της τεχνολογικής προόδου και εξέλιξης. Ας μιλήσουμε, λοιπόν, με αφορμή τα όσα είπαμε παραπάνω και μένοντας πιστοί στο πνεύμα της σελίδας ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ-ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ, για το Ηλεκτρονικό Βιβλίο, γνωστό διεθνώς ως e-book!

Τι είναι το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book)

Ο όρος «ηλεκτρονικό βιβλίο»/«e-book» αναφέρεται για πρώτη φορά το 1988, στο διεθνώς αναγνωρισμένο λεξικό Μέριαμ-Γουέμπστερ (Merriam-Webster). Δηλώνει «ένα βιβλίο που δημιουργήθηκε ή μετατράπηκε σε ψηφιακή μορφή», ώστε να μπορούμε να το διαβάσουμε στην οθόνη επιτραπέζιου (desktop computer) ή φορητού υπολογιστή (laptop computer) ή μέσω άλλων ψηφιακών συσκευών κι εφαρμογών (υπολογιστή χειρός/Portable Digital Assistant-PDA, κινητό τηλέφωνο, ειδικές ηλεκτρονικές πλατφόρμες ή φυλλομετρητές στο Διαδίκτυο/browsers). Έχουμε, επίσης, τη δυνατότητα να καταγράψουμε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο σε CD-ROM ή DVD-ROM ή να το μεταφορτώσουμε, δωρεάν ή επί πληρωμή, από το διαδίκτυο στον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή σε αυτόνομες συσκευές, που λειτουργούν αποκλειστικά ως αναγνώστες (Dedicated Reading Devises, eBook Readers), σε διάφορες μορφές (pdf, word κ.τλ.).

Χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book)

Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής της Ελλάδας (παλαιότερα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) πρότεινε, το 2009, την εκπαιδευτική αξιοποίηση του ηλεκτρονικού βιβλίου στις σχολικές αίθουσες. Μια τέτοια πρόταση είναι λογική, αν λάβουμε υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού βιβλίου, τα οποία το καθιστούν ένα σύνθετο και δυναμικό περιβάλλον μάθησης. Ποια είναι αυτά;

Πρώτα απ’ όλα, το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν αποτελεί απλά την ψηφιακή εκδοχή ενός συμβατικού βιβλίου. Πρόκειται για ένα βιβλίο ψηφιοποιημένο και εμπλουτισμένο με στοιχεία πολυμέσων! Αυτό σημαίνει ότι το κείμενο συνυπάρχει με στοιχεία ήχου και εικόνας-στατικής ή/και κινούμενης-, καθώς και υπερσυνδέσμους (link). Επιτρέπει, επίσης, στους αναγνώστες να δημιουργούν σελιδοδείκτες (bookmarks), να κρατούν σημειώσεις στα περιθώρια των σελίδων και να υπογραμμίζουν στο κείμενο. Έχουν δε, παράλληλα, τη δυνατότητα να επαναφέρουν εύκολα το βιβλίο στην αρχική του κατάσταση, μεταφέροντας τις σημειώσεις τους σε άλλο αρχείο προς αποθήκευση. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα οι αναγνώστες να αναζητήσουν λέξεις ή φράσεις μέσω ευρετηρίου, να ερμηνεύσουν ή να μεταφράσουν όρους από ενσωματωμένα λεξικά, να μεταφέρουν ή να εκτυπώσουν τμήμα του κειμένου. Τέλος, η διαθέσιμη και συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία, αυξάνει τη λειτουργικότητα του ηλεκτρονικού βιβλίου, δίνοντας μας τη δυνατότητα να αλλάξουμε τον τύπο και το μέγεθος της γραμματοσειράς του ή/και να ακούσουμε τα σημεία, που θα επιλέξουμε, αποκτώντας τον «προσωπικό μας αφηγητή».

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαία ούτε η πρόταση του, τότε, Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδας ούτε, φυσικά, το γεγονός ότι η διεθνής έρευνα και βιβλιογραφία των επιστημών της Παιδαγωγικής καταγράφει θετικά αποτελέσματα από τη χρήση των ηλεκτρονικών βιβλίων. Αποτελέσματα που οφείλονται στα πολλά πλεονεκτήματά τους. Ας δούμε τα σημαντικότερα, αμέσως παρακάτω.

Πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book)

  • Μπορεί να επικαιροποιηθεί: Χάρη στις νέες τεχνολογίες, έχουμε τη δυνατότητα να τροποποιήσουμε ένα ηλεκτρονικό βιβλίο, ώστε το περιεχόμενό του ή οι εφαρμογές, που το συνοδεύουν, να διευκολύνουν τη χρήση του και τη λειτουργικότητά του. Για παράδειγμα, μπορούμε να έχουμε μία πιο ακριβή ή σύγχρονη μετάφραση ενός ξενόγλωσσου κειμένου ή να ενημερώσουμε το ενσωματωμένο λεξικό του βιβλίου μας.
  • Είναι πολυσυλλεκτικό: Ουσιαστικά, το ηλεκτρονικό βιβλίο μπορεί να γίνει μια βιβλιοθήκη στα χέρια του αναγνώστη-χρήστη, ο οποίος έρχεται πλέον σε επαφή όχι μόνο με μια άποψη, εκείνη του συγγραφέα ή του μεταφραστή, αλλά με πολλές. Μπορεί π.χ. να συγκρίνει δύο προσεγγίσεις μετάφρασης του ίδιου ποιήματος ή να δει έργα ζωγραφικής, εμπνευσμένα από ένα κείμενο.
  • Προσφέρει τη δυνατότητα της αλληλεπίδρασης και της ανατροφοδότησης: Το ηλεκτρονικό βιβλίο δίνει τη δυνατότητα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των αναγνωστών-χρηστών. Πολύ περισσότερο δε αν πρόκειται για σχολικά βιβλία ή βιβλία δραστηριοτήτων. Σε αυτήn την περίπτωση τα παιδιά-μαθητές μπορούν να επικοινωνήσουν με τους συμμαθητές, τους γονείς και τους δασκάλους τους και να επεκτείνουν τη σχολική ζωή και πράξη, πέρα από τα όρια της αίθουσας και του προαυλίου. Ακόμα, τα συστήματα των ηλεκτρονικών βιβλίων μπορούν να υποδείξουν στα παιδιά τα λάθη τους, να τους παρέχουν βοήθεια και ενίσχυση ή να προσφέρουν επιπλέον εξάσκηση. 
  • Είναι πολυμεσικό και πολυτροπικό: Η πληροφορία, στην περίπτωση του ηλεκτρονικού βιβλίου, παρουσιάζεται και αναπαρίσταται με πλήθος και ποικιλία τρόπων και συστημάτων (εικόνα, ήχος, κίνηση, γλωσσικοί κώδικες). Η γνώση προσεγγίζεται με περισσότερες αισθήσεις (όραση, ακοή, αφή), με αποτέλεσμα να ικανοποιούνται περισσότεροι τύποι μάθησης.
  • Δεν είναι γραμμικό, αλλά δυναμικό: Οι υπερσύνδεσμοι (link) και τα πολυμέσα δίνουν τη δυνατότητα να κινηθούμε με βάση τα ενδιαφέροντά μας, όταν διαβάζουμε ή εργαζόμαστε με ένα ηλεκτρονικό βιβλίο. Σταδιακά, λοιπόν, γινόμαστε αυτόνομοι και καλλιεργούμε τις δεξιότητες μεταγνώσης μας. Ανακαλύπτουμε, δηλαδή, τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να μάθουμε καλύτερα και τις διαδικασίες που ακολουθούμε, προκειμένου να μάθουμε.
  • Μπορεί να εξατομικευτεί: Αναπτύσσοντας τα χαρακτηριστικά του ηλεκτρονικού βιβλίου, παραπάνω, αναφερθήκαμε στις πολλές δυνατότητες που προσφέρει, ώστε οι αναγνώστες να προσαρμόζουν το υλικό με βάση τις δικές τους ανάγκες, δυσκολίες και ικανότητες! Ας σκεφτούμε, μόνο, τι σημαίνει αυτό π.χ. για έναν μαθητή με μυωπία, διάσπαση προσοχής, κώφωση ή για έναν χαρισματικό μαθητή… ή, ακόμα, για έναν μαθητή που τον ενδιαφέρει περισσότερο η ιστορία και τα γεγονότα ή για έναν άλλον, που τον ενδιαφέρει η καλλιτεχνική αποτύπωση…
  • Ωφελεί το περιβάλλον και κάνει «οικονομία» στον αναγνώστη: Είναι εμφανές ότι με το ηλεκτρονικό βιβλίο, όχι μόνο εξοικονομούμε χαρτί και, επομένως, πνεύμονες πρασίνου, αλλά και προσωπικό χώρο και χρήματα.
Διαδραστική δραστηριότητα από το ηλεκτρονικό βιβλίο «Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων» της Ε’ Δημοτικού, όπως εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή (μορφή εμπλουτισμένου html)

Μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου (e-book)

Όλα τα νομίσματα έχουν δύο όψεις. Έτσι, λοιπόν, και στην περίπτωση του ηλεκτρονικού βιβλίου, υπάρχουν μελετητές και επιστήμονες, που εκφράζουν ορισμένες επιφυλάξεις. Ας τις δούμε μαζί:

  • Ανάγκη χρήσης του Διαδικτύου, υλικού και λογισμικού: Σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. ύπαρξη υπερσυνδέσμων) είναι απαραίτητη η σύνδεση του αναγνώστη στο Διαδίκτυο. Επίσης, το υλικό (συσκευές) και το λογισμικό (προγράμματα), προκειμένου να έχουμε πρόσβαση στο ηλεκτρονικό βιβλίο, έχουν κάποιο κόστος. Τίθεται, λοιπόν και σε αυτήν την περίπτωση, το θέμα της εκπαιδευτικής ανισότητας, που ενδεχομένως, οι νέες τεχνολογίες επιφέρουν.
  • Ασφάλεια στο Διαδίκτυο: Προκειμένου να επωφεληθούν από τη χρήση του ηλεκτρονικού βιβλίου, οι χρήστες πρέπει να μάθουν να προφυλάσσουν τους εαυτούς από τους κινδύνους του Διαδικτύου (υποκλοπή προσωπικών δεδομένωνψηφιακός εκφοβισμός, παγίδα του κλικ, ηλεκτρονική αλίευση στοιχείων, άγνωστοι χρήστες, υπερβολική χρήση του υπολογιστή κ.ά.).
  • Αξιοπιστία των πηγών: Είναι γεγονός ότι το Διαδίκτυο προσφέρει βήμα σε όλους και ο καθένας μπορεί να δημοσιεύσει ότι θέλει. Οι αναγνώστες, λοιπόν, είναι απαραίτητο να ασκηθούν στο να επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες, που λαμβάνουν από μία ή/και από περισσότερες πηγές.
  • Διάσπαση προσοχής: Οι επιστήμονες εκφράζουν, ακόμα, την ανησυχία ότι οι αναγνώστες-χρήστες ενδέχεται, λόγω της δυνατότητας περιήγησης στο Διαδίκτυο, να μην παραμένουν πάντα συγκεντρωμένοι στο ηλεκτρονικό βιβλίο τους.
  • Χρήση και χειρισμός της γλώσσας: Ορισμένοι μελετητές εκφράζουν τον προβληματισμό τους σχετικά με την υιοθέτηση «συνθηματικών λέξεων» του Διαδικτύου και, σε κάποιες περιπτώσεις, με την ελλιπή κατανόηση των όσων αφηγείται το βιβλίο.

 

Επίλογος…

Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ένα διαδραστικό και δυναμικό μέσο μάθησης, ένα πολυμεσικό εργαλείο γνώσης! Δεν συνδέεται απλώς με την πρόσβαση του αναγνώστη σε κείμενο, εικόνα, ακόμα και ήχο, αλλά προχωρά ένα βήμα παραπάνω! Μετατρέπει τον αναγνώστη σε χρήστη και την ανάγνωση ενός βιβλίου σε διαδικασία κατάκτησης και σύνθεσης όλων του των ιδιαίτερων παραμέτρων, ακόμη και της ίδιας της πλοκής του! Υπάρχουν σαφώς πλευρές της χρήσης του ηλεκτρονικού βιβλίου, οι οποίες πρέπει να αντιμετωπίζονται με κριτική ματιά και διάθεση και με ιδιαίτερη προσοχή. Διάθεση και επαγρύπνηση που καλλιεργούνται με τη σωστή και σαφή ενημέρωση και εκπαίδευση! Εκπαίδευση που η οικογένεια, το σχολείο και η μεταξύ τους ζωογόνος και αλληλεπιδραστική σχέση είναι σε θέση να παρέχουν!

Η πρόσβαση, λοιπόν, τόσο των παιδιών και των εφήβων, όσο και των ενηλίκων-γονέων και μη, εκπαιδευτικών και μη- σε πολλαπλές πηγές πληροφορίας και μάθησης, μέσω υπερμέσων και υπερσυνδέσμων, καθιστούν το ηλεκτρονικό βιβλίο ένα πολυτροπικό μαθησιακό περιβάλλον. Υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, η χρήση του να είναι ορθή, ασφαλής και λελογισμένη! Τέλος, η δυνατότητα διάδρασης, που οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν, ανάγει το ηλεκτρονικό βιβλίο, από ποιοτικό εργαλείο άντλησης πληροφοριών, σε μέσο κατάκτησης, επεξεργασίας και σύνθεσης της νέας γνώσης! Και το να είναι πλέον σε θέση το βιβλίο, στην ηλεκτρονική του μορφή, να ανοίγει έναν τέτοιο δίαυλο (επι)κοινωνίας της γνώσης είναι, πιστέψτε μας, εξαιρετικά σημαντικό!

 

Μέχρι την επόμενη φορά,

Καλή και ασφαλή διαδικτυακή περιήγηση!

 

Πηγές

Αλαχιώτης, Σ. (2009, 25-27 Δεκεμβρίου). Το βιβλίο και ο υπολογιστής. Το ΒήμαΑ44//80

Cavanaugh, C. & Cavanaugh, T. (2002). E-Books for Education. In C. Crawford et
al. (Eds.), Proceedings of Society for Information Technology and Teacher Education
International Conference 2002 (pp. 1127-1129). Chesapeake, VA: AACE.

Christianakis, M. (2002). Inside the digital divine: Children using computer to write. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή. University of California, Berkley.

Gillard, C. (2007). Better teaching with Web tools. How blogs, wikis and podcasts are changing the classroom. Harvard Education Letter, 23(3), 4-6.

Kofteros, A., Triantafillides, A., Skellas, A., and Krassa, A. (2008). Redesigning
the Moodle Interface for Use in Primary Schools with a Ratio of 1 Computer per
Student. European Conference on E-Learning. Agia Napa, 6-7 November 2008.

Maynard, S. & Cheyne, E. (2005). “Can Electronic Textbooks help Children
learn?” The Electronic Library 23 (1), 103-115.

McFall, R. (2005). “Electronic Textbooks that transform how Textbooks are used”
[Electronic version]. The Electronic Library, 23 (1), 72-81.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2009). Πρόταση για τον σχεδιασμό και την εισαγωγή του «ηλεκτρονικού βιβλίου» στην εκπαίδευση.

 

 

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Αγάθη Πατσιούδη

Δασκάλα – Ειδικός επί των Διαταραχών Λόγου – Ειδικευμένη σε θέματα Ασφάλειας στο Διαδίκτυο