Εντερική μικροχλωρίδα. Ένα άγνωστο «όργανο» του ανθρώπου
Σύνταξη άρθρου: Aναστασία Γερογιάννη
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Το γαστρεντερικό σύστημα αποτελεί ένα ιδιαίτερα περίπλοκο όργανο, το οποίο διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Η σημασία του έγκειται κυρίως στον ρόλο του στην παραγωγή ενέργειας από τις πρώτες ύλες που του παρέχονται μέσω της τροφής (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπαρά, βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία). Ένα πολύ σημαντικό «τμήμα» του γαστρεντερικού συστήματος αποτελεί και το πλήθος των μικροοργανισμών που ζει μέσα σε αυτό.
Τι είναι οι μικροχλωρίδα;
Με τον όρο μικροχλωρίδα εννοούμε το σύνολο των μικροοργανισμών που φυσιολογικά ζουν στον ανθρώπινο οργανισμό. Τέτοιους μικροοργανισμούς μπορεί κάποιος να συναντήσει στη στοματική κοιλότητα, στο δέρμα, στον κόλπο και φυσικά στο γαστρεντερικό σύστημα. Η μικροχλωρίδα του γαστρεντερικού συστήματος εντοπίζεται σε όλο το μήκος κυρίως του παχέος εντέρου. Αντιθέτως λόγω του ιδιαιτέρως όξινου περιβάλλοντος του στομάχου (pH»2), δεν ευνοείται εκεί η ανάπτυξη μικροοργανισμών (εξαίρεση αποτελούν κάποια παθογόνα βακτήρια όπως το Helicobacter pylori, στο οποίο συχνά οφείλεται η εκδήλωση πεπτικού έλκους). Όσο προχωράμε στο λεπτό έντερο το περιβάλλον σταδιακά γίνεται λιγότερο όξινο και ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται. Στο παχύ έντερο και συγκεκριμένα στα τελευταία μέρη του, ο αριθμός και η ποικιλία των βακτηρίων φτάνει σε πολύ μεγάλα επίπεδα.
Οι μικροοργανισμοί της εντερικής μικροχλωρίδας
Το πλήθος των μικροοργανισμών στο κόλον μπορεί να φτάσει και τα 100 δισεκατομμύρια έως το 1 τρισεκατομμύριο (1011 – 10 12 ) βακτήρια ανά mL εντερικού περιεχομένου! Τα πιο συχνά απαντώμενα βακτήρια είναι τα Μπιφιντοβακτήρια (Bifidobacterium), τα Κλωστρίδια (Clostridium),τα Βακτεροειδή (Bacteroides), τα Ευβακτήρια (Eubacterium),τα Εσερίχια (Escherichia), οι Εντερόκοκκοι (Enterococcus), οι Στρεπτόκοκκοι (Streptococcus) και η Κλεψιέλα (Klebsiella).
Ο αριθμός και η ποικιλία των μικροοργανισμών που αποτελούν την εντερική μικροχλωρίδα διαφέρουν από άτομο σε άτομο και καθορίζονται και επηρεάζονται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, όπως η διατροφή (δίαιτες πλούσιες σε λιπαρά, αλκοόλ ή μειωμένη πρόσληψη φυτικών ινών από φρούτα, λαχανικά ή δημητριακά). Ρόλο παίζουν επίσης η χρήση αντιβιοτικών και η κληρονομικότητα. Μελέτες έχουν δείξει πως η εντερική μικροχλωρίδα των χορτοφάγων διαφέρει όσο προς τις συγκεντρώσεις συγκεκριμένων βακτηρίων, συγκριτικά με τους κρεατοφάγους. Επιπλέον κατά τη χρήση αντιβιοτικών για θεραπευτικούς σκοπούς αναστέλλεται η ανάπτυξη όχι μόνο των παθογόνων μικροοργανισμών αλλά και της φυσιολογικής μικροχλωρίδας του εντέρου, οδηγώντας προοδευτικά στη στείρωση του εντερικού σωλήνα με αρνητικές συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι βάσεις, όμως, στη δομή της μικροχλωρίδας του εντέρου τοποθετούνται από τις πρώτες κιόλας στιγμές της ανθρώπινης ζωής, κατά τη γέννηση, καθώς το έντερο του νεογνού τότε είναι στείρο μικροοργανισμών. Μελέτες έχουν δείξει πώς ο φυσιολογικός τοκετός ενισχύει την ποικιλία των βακτηρίων της εντερικής μικροχλωρίδας συγκριτικά με την καισαρική. Ο μητρικός θηλασμός, ιδιαίτερα ο αποκλειστικός, φαίνεται να συμβάλει και εκείνος με τη σειρά του στην καλύτερη ανάπτυξη της εντερικής μικροχλωρίδας. Στο άρθρο μας «Γιατί ο θηλασμός αποτελεί βασική ανάγκη για τον άνθρωπο;» μπορείτε να δείτε όλες τις ευεργετικές επιδράσεις του μητρικού θηλασμού σε μητέρα και βρέφος.
Ο ρόλος της εντερικής μικροχλωρίδας
Τι είναι αυτό όμως που καθιστά αυτούς τους μικροοργανισμούς τόσο σημαντικούς για τον ανθρώπινο οργανισμό; Λειτουργίες της εντερικής μικροχλωρίδας που σχετίζονται με την πρόσληψη τροφής και την παραγωγή ενέργειας είναι οι εξής:
Καταβολισμός άπεπτων συστατικών όπως φυτικές ίνες, υδατάνθρακες, κάποια λιπίδια και πρωτεΐνες, αλλά και χολικά οξέα και χοληστερόλη. Χαρακτηριστικά οι άπεπτοι υδατάνθρακες που φτάνουν στο παχύ έντερο μεταβολίζονται από τα εκεί βακτήρια παράγοντας ενέργεια για τα ίδια και λιπαρά οξέα μικρής αλύσου (SCFA), που είναι μια εναλλακτική πηγή ενεργείας για τον άνθρωπο. Κατά τον καταβολισμό των άπεπτων συστατικών από τα βακτήρια παράγονται και αέρια (400- 700 mL ημερησίως) όπως άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα, υδρογόνο, μεθάνιο και υδρόθειο. Για παράδειγμα η μεγάλη ποσότητα άπεπτων υδατανθράκων που περιέχουν τα όσπρια οδηγεί για αυτόν τον λόγο στην παραγωγή μεγάλης ποσότητας αερίων.
Σύνθεση βιταμινών, κυρίως βιταμίνη Κ και βιταμίνη Β12. Η εντερική μικροχλωρίδα είτε παράγει, είτε μετατρέπει σε απορροφήσιμες μορφές τις βιταμίνες αυτές. Οι ποσότητες των βιταμινών αυτών όμως είναι τόσο μικρές, που δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να καλύψουν από μόνες τους τις ημερήσιες ανάγκες.
Άλλες λειτουργίες της εντερικής μικροχλωρίδας είναι ο ανταγωνισμός των μικροοργανισμών αυτών με παθογόνους μικροοργανισμούς (προστασία), η ενίσχυση της ωρίμανσης του βλεννογόνου του εντέρου και η ανάπτυξη του ανοσοποιητικού συστήματος. Μελέτες έχουν δείξει πως η εντερική μικροχλωρίδα μπορεί να σχετίζεται ακόμα και με την εμφάνιση διαβήτη και παχυσαρκίας.
Τι είναι τα προβιοτικά και τι τα πρεβιοτικά; Πώς σχετίζονται με την εντερική μικροχλωρίδα;
Τα προβιοτικά και τα πρεβιοτικά είναι 2 όροι που ακούμε συχνά και πολλές φορές λανθασμένα συγχέουμε μεταξύ τους. Προβιοτικά αποτελούν οι ζωντανοί μικροοργανισμοί, οι οποίοι, όταν χορηγούνται σε επαρκείς ποσότητες, προσφέρουν ένα όφελος στην υγεία του ξενιστή, του οργανισμού δηλαδή που τα φιλοξενεί. Για παράδειγμα στον άνθρωπο βελτιώνουν τη μικροβιακή ισορροπία της εντερικής του μικροχλωρίδας. Η λέξη προβιοτικά (προ+ βίος) σημαίνει «για ζωή».
Χαρακτηριστικά παραδείγματα προβιοτικών μικροοργανισμών είναι οι λακτοβάκιλλοι (Lactobacillus), τα μπιφιντοβακτήρια (Bifidobacteria), οι εντερόκοκκοι (Enterococcus) και οι στρεπτόκοκκοι (Streptococcus). Αυτοί βρίσκονται στο γιαούρτι και σε άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, που έχουν υποστεί ζύμωση. Καλές πηγές προβιοτικών αποτελεί το γιαούρτι, ιδιαίτερα το αυθεντικό στο πήλινο, και το κεφίρ, το οποίο είναι και αυτό προϊόν ζύμωσης, (συνδυασμός κατσικίσιου γάλακτος και σπόρων κεφίρ) και τα τουρσιά που παρασκευάζονται με διάλυμα θαλασσινού αλατιού και νερού και όχι ξυδιού, ιδιαίτερα το ξινολάχανο. Επιπλέον στην αγορά κυκλοφορούν και πολλά εμπλουτισμένα προϊόντα όπως γάλατα, ροφήματα, ή επιδόρπια γιαουρτιού. Πρεβιοτικά γενικά ορίζονται τα μη αφομοιώσιμα συστατικά τροφίμων, που επηρεάζουν θετικά τον ξενιστή με επιλεκτική διέγερση της ανάπτυξης και / ή της δραστικότητας ενός ή ενός περιορισμένου αριθμού βακτηριακών ειδών που έχουν ήδη καθιερωθεί στο κόλον και έτσι βελτιώνουν την υγεία του ξενιστή. Τα πιο γνωστά πρεβιοτικά είναι η ινσουλίνη, οι γαλακτοολιγοσακχαρίτες (G.O.S) και οι φρουκτοολιγοσακχαρίτες (F.O.S). Πρόκειται για στοιχεία φρούτων και λαχανικών, που συνήθως ενσωματώνονται σε γαλακτοκομικά προϊόντα, ροφήματα και γλυκά. Καλές φυσικές πηγές προβιοτικών θεωρούνται οι φρουκτοολιγοσακχαρίτες που βρίσκονται στα κρεμμύδια, στα ραδίκια, στα πράσα, στις μπανάνες, στις ντομάτες και στα σπαράγγια. Τα πρεβιοτικών έχουν τον ίδιο σκοπό με τα προβιοτικά, άλλο διαφορετικό τρόπο δράσης.Μια επιπλέον κατηγορία είναι τα συμβιοτικά που αποτελούν μείγμα προβιοτικών και πρεβιοτικών.
Μέσα στο σώμα μας κατοικούν πολλοί μικροοργανισμοί. Κάποιοι δουλεύουν για το καλό μας. Ας τους φροντίσουμε, είναι σημαντικοί!
Πηγές
Gibson, G.R., Roberfroid. M.B., (1995). Dietary modulation of the human colonic microbiota: introducing the concept of prebiotics. J Nutr. 125(6):1401-12. Review.
O’Hara, A.M.,and Shanahan, F., (2006). The gut flora as a forgotten organ. EMBO Rep., (7): 688–693.
Dou, J., and Bennett, M.R., (2017). Synthetic Biology and the Gut Microbiome. Biotechnol J.
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Δρ Μαρία Ιωάννα Καραγκούνη
Μοριακή Βιολόγος – Διατροφολόγος
Ηλ. Ταχ.: [email protected]
Ευγενία Γεωργακοπούλου
Νοσηλεύτρια, Προϊσταμένη Πυρηνικής Ιατρικής
Αναστασία Γερογιάννη
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης