Εθνικό και Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών
Σύνταξη άρθρου: Ματίνα Δαμιανάκη, Κωνσταντίνος Ουρανός
Το Μουσείο βρίσκεται επί της οδού Πατησίων και δίπλα από το ιστορικό συγκρότημα κτηρίων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Μπροστά του και προς την οδό Πατησίων, εκτείνεται μία πλακόστρωτη πλατεία. Η έκτασή του, η οποία περιλαμβάνει και το Επιγραφικό Μουσείο, περικλείεται από τις οδούς Πατησίων, Βασιλέως Ηρακλείου, Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο είναι το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας και ένα από τα σημαντικότερα του κόσμου. Με αρχικό προορισμό να δεχθεί το σύνολο των ευρημάτων από ανασκαφές του 19ου αιώνα, κυρίως από την Αττική, αλλά και από άλλες περιοχές της χώρας, σταδιακά πήρε τη μορφή ενός κεντρικού Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και εμπλουτίσθηκε με ευρήματα από όλα τα σημεία του ελληνικού κόσμου. Οι πλούσιες συλλογές του, που αριθμούν περισσότερα από 11.000 εκθέματα, προσφέρουν στον επισκέπτη ένα πανόραμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τις αρχές της προϊστορίας έως την ύστερη αρχαιότητα. Οι εκθεσιακοί χώροι του Μουσείου καλύπτουν έκταση 8.000 τ.μ. και στεγάζουν τις πέντε μεγάλες μόνιμες συλλογές.
Το Μουσείο στο πέρασμα του χρόνου
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα με σκοπό να φιλοξενήσει και να διαφυλάξει αρχαιότητες από όλη την Ελλάδα, προβάλλοντας παγκοσμίως την ιστορική, πνευματική και καλλιτεχνική τους αξία. Το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην Ελλάδα είχε ήδη ιδρυθεί το 1829, από τον Ιωάννη Καποδίστρια και στεγάσθηκε στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας. Στις επόμενες δεκαετίες, όμως, η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα και ο μεγάλος αριθμός ευρημάτων, που ερχόταν στο φως από τις ανασκαφές, έκαναν επιτακτική την ανάγκη ύπαρξης ενός οργανωμένου εθνικού μουσείου στην πόλη. Για πολλά χρόνια διατυπώνονταν προτάσεις σχετικά με τη θέση και τα σχέδια του κτηρίου, τόσο από Έλληνες όσο και από ξένους αρχιτέκτονες, που εργάζονταν για την ανοικοδόμηση και επέκταση της Αθήνας.
Το οικόπεδο, στο οποίο τελικά οικοδομήθηκε το μουσείο, είναι δωρεά της Ελένης Τοσίτσα, ενώ τα σχέδια κατασκευής του κτηρίου, των αρχιτεκτόνων Λούντβιχ Λάνγκε (L. Lange) και Παναγή Κάλκου, επιμελήθηκε για την τελική διαμόρφωση του χώρου ο αρχιτέκτων Ερνέστος Τσίλλερ (E. Ziller). Τη χρηματοδότηση προσέφεραν το ελληνικό δημόσιο, η Αρχαιολογική Εταιρεία και ο Νικόλαος Βερναρδάκης, πλούσιος ομογενής από τη Ρωσία. Το οικοδόμημα περατώθηκε το 1889 με την παράδοση της κεντρικής πτέρυγας και της πρόσοψης, ενώ κατά τα έτη 1903-1906 προστέθηκε μία ακόμα πτέρυγα στα ανατολικά. Τέλος, στο διάστημα 1932-1939 πραγματοποιήθηκε η κατασκευή ενός διώροφου κτίσματος στην ανατολική πλευρά από τον αρχιτέκτονα Γεώργιο Νομικό. Το νεοκλασικό σχέδιο του μουσείου έρχεται σε πλήρη συμφωνία με τα εκθέματα που περιέχει. Έτσι και αλλιώς η νεοκλασική αρχιτεκτονική ήταν πολύ διαδεδομένη στην Ευρώπη τον καιρό που χτίστηκε το μουσείο.
Η μεταφορά αρχαιοτήτων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ξεκίνησε το 1874, όταν ολοκληρώθηκε η ανέγερση της δυτικής πτέρυγας και ενώ συνεχίζονταν ακόμη οι εργασίες αποπεράτωσης. Έως το 1889, χρονολογία περάτωσης της κεντρικής πτέρυγας, είχαν μεταφερθεί στο μουσείο τα σημαντικότερα αρχαία ευρήματα από την επαρχία και το 1893 ολοκληρώθηκε η σταδιακή παράδοση όλων των αρχαιοτήτων της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Επιπλέον, οι συλλογές του μουσείου εμπλουτίσθηκαν με δωρεές ιδιωτικών αρχαιολογικών συλλογών, όπως της Αιγυπτιακής Συλλογής του Ιωάννου Δημητρίου (1890).
Με Προεδρικό Διάταγμα της 9ης Αυγούστου 1893 (ΦΕΚ Α΄ αρ. 152, «Περί διοργανισμού του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου») ιδρύθηκε επισήμως το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με σκοπό «την σπουδήν και διδασκαλίαν της αρχαιολογικής επιστήμης, την διάδοσιν αρχαιολογικών γνώσεων παρ’ ημίν και την ανάπτυξιν έρωτος προς τας καλάς τέχνας». Οι Συλλογές του καθορίσθηκαν ως εξής: Συλλογή Γλυπτών (Γλυπτοθήκη), Συλλογή Αγγείων (Αγγειοθήκη), Συλλογή Πήλινων και Χαλκών Αγαλματίων και λοιπών διαφόρου ύλης αρχαίων (Αγαλματιοθήκη), Συλλογή Επιγραφών (Επιγραφικό Μουσείο), Συλλογή Έργων Προελληνικών Χρόνων (Μυκηναία Συλλογή), Συλλογή Έργων Αιγυπτιακής Τέχνης (Αιγυπτιακή Συλλογή). Επιπλέον, λειτουργούσαν εργαστήρια συντήρησης και μουσείο εκμαγείων.
Η κήρυξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου κατέστησε επιτακτική την ανάγκη αποθήκευσης και φύλαξης των αρχαιοτήτων του μουσείου σε ασφαλείς χώρους του ίδιου του κτηρίου, της Τραπέζης της Ελλάδος και σε φυσικά κρησφύγετα. Αμέσως μετά τον πόλεμο, το 1945, άρχισαν οι εργασίες επανέκθεσης των αρχαίων, υπό την επίβλεψη του τότε διευθυντή Χρήστο Καρούζου, ενώ παράλληλα πραγματοποιήθηκαν οικοδομικές εργασίες από τον αρχιτέκτονα Περικλή Καραντινό, με σκοπό τη διαμόρφωση των χώρων του μουσείου για την καλύτερη παρουσίαση των εκθεμάτων. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αυτών, η προσωρινή έκθεση του μουσείου περιορίσθηκε σε δέκα αίθουσες της ανατολικής πτέρυγας. Το 1964 ολοκληρώθηκε το έργο της επανέκθεσης από το Χρήστο και τη Σέμνη Καρούζου, με την υποδειγματική παρουσίαση της πορείας της αρχαίας ελληνικής τέχνης από την προϊστορία έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1994, εκτέθηκε για πρώτη φορά και η μοναδική στην Ελλάδα συλλογή αιγυπτιακών αρχαιοτήτων.
Το Μουσείο υπέστει ζημιές από το σεισμό του 1999. Κατά τα έτη 2002 έως 2004 πραγματοποιήθηκαν εργασίες ανακαίνισης όλων των Εκθεσιακών χώρων του Μουσείου. Με την αποχώρηση του Νομισματικού Μουσείου και την εγκατάστασή του στο Ιλίου Μέλαθρον, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο επεκτάθηκε. Από το 2004 μέχρι το 2009 άνοιξαν στο κοινό οι ανανεωμένες μόνιμες Εκθέσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου: η Συλλογή Προϊστορικών Αρχαιοτήτων και η Συλλογή Γλυπτών το 2004, η Συλλογή Αγγείων και η Συλλογή Χαλκών το 2005, η Συλλογή Σταθάτου και η Αιγυπτιακή Συλλογή το 2008, η Κυπριακή Συλλογή, η Συλλογή Πήλινων Ειδωλίων, η Συλλογή Βλαστού – Σερπιέρι, η Συλλογή Χρυσών Κοσμημάτων και Αργυρών Σκευών και η Συλλογή Γυάλινων Σκευών το 2009. Με την ολοκλήρωση της ανακαίνισής του, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παρουσιάζει πλέον στο κοινό αρχαιότητες, που καλύπτουν την περίοδο από την 6η χιλιετία π.Χ. μέχρι και τον 4ο αιώνα μ.Χ. .
Οι συλλογές του Μουσείου
Η προϊστορική συλλογή
H Προϊστορική Συλλογή αποτελείται από μοναδικά έργα τέχνης, αντιπροσωπευτικά των μεγάλων πολιτισμών που άνθησαν στον αιγαιακό χώρο από την 7η χιλιετία έως το 1050 π.Χ. περίπου. Περιλαμβάνει έργα της νεολιθικής εποχής και της Εποχής του Χαλκού, από την ηπειρωτική Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Τροία. Τα σημαντικότερα εκθέματα είναι οι θησαυροί των βασιλικών τάφων των Μυκηνών, οι πινακίδες της Γραμμικής Β’ γραφής, τα αινιγματικά μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια και οι θαυμάσια διατηρημένες τοιχογραφίες της Θήρας, που αποτελούν μεγάλες εικονιστικές συνθέσεις.
Η νεολιθική συλλογή
Η Νεολιθική Συλλογή αποτελεί μέρος της Συλλογής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και περιλαμβάνει τα αρχαιότερα εκθέματα του μουσείου, αντιπροσωπευτικά του νεολιθικού πολιτισμού και των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στο Αιγαίο πριν από το μυκηναϊκό. Πρόκειται για αντικείμενα που προέρχονται από οικισμούς και ταφικά μνημεία της νεολιθικής εποχής, της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού, τόσο από την ηπειρωτική Ελλάδα όσο και από τα νησιά του Αιγαίου. Τα περισσότερα εκθέματα είναι πήλινα και λίθινα αγγεία, ειδώλια και εργαλεία, που χρονολογούνται από το 6800 π.Χ. έως το 1600 π.Χ., ενώ ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεγόμενοι «θησαυροί» πολύτιμων αντικειμένων από το Βορειοανατολικό Αιγαίο.
Η έκθεση είναι οργανωμένη κατά χρονολογική σειρά, ξεκινώντας από τη νεολιθική εποχή και καταλήγοντας στην Εποχή του Χαλκού. Ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει τα σημαντικά κέντρα κάθε περιόδου, την τυπολογική εξέλιξη των αντικειμένων και των τρόπων διακόσμησης, την εξέλιξη της τεχνολογίας. Του προσφέρει επίσης και πληροφορίες για τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Τα εκθέματα πλαισιώνουν επεξηγηματικές πινακίδες και ενημερωτικά κείμενα και σχεδιαγράμματα.
Η μυκηναϊκή συλλογή
Το μεγαλύτερο μέρος της Συλλογής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου αποτελούν τα ευρήματα, που χρονολογούνται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, περίοδο του λαμπρού μυκηναϊκού πολιτισμού.
Στην έκθεση παρουσιάζονται αντικείμενα κυρίως από τα μεγάλα κέντρα της Αργολίδας και ιδιαίτερα από τις Μυκήνες, από τη Μεσσηνία, τη Λακωνία, την Αττική και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Πρόκειται για ευρήματα κάθε είδους, που προέρχονται κυρίως από τάφους και σπανιότερα από οικιστικά σύνολα, και χρονολογούνται από το 1600 π.Χ. έως το 1100 π.Χ. . Ιδιαίτερα εντυπωσιακή ενότητα αποτελεί το σημαντικό σύνολο των πολύτιμων κτερισμάτων των βασιλικών τάφων των Μυκηνών, που ανέσκαψε ο Ερρίκος Σλήμαν στο τέλος του 19ου αιώνα.
Τα εκθέματα παρουσιάζονται τόσο χρονολογικά όσο και κατά τόπο προέλευσης. Ο επισκέπτης εισάγεται στο μυκηναϊκό πολιτισμό με το εποπτικό υλικό για τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών και το ιστορικό των ανασκαφών των ταφικών περιβόλων, ενώ στη συνέχεια μπορεί να γνωρίσει την εξέλιξη του μυκηναϊκού πολιτισμού και τον τρόπο έκφρασής του στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας, τις σχέσεις των μυκηναϊκών κέντρων με άλλες περιοχές, την εμφάνιση της πρώτης γραφής. Το πλούσιο εποπτικό υλικό συμπληρώνουν τα δύο προπλάσματα των ακροπόλεων των Μυκηνών και της Τίρυνθας.
Η κυκλαδική συλλογή
Η Κυκλαδική Συλλογή, μέρος της Συλλογής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, προσφέρει μια αντιπροσωπευτική εικόνα του πολιτισμού που άκμασε στα νησιά των Κυκλάδων κατά την Εποχή του Χαλκού (3η-2η χιλιετία π.Χ.) και χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη ανάπτυξη της μεταλλουργίας, της ναυσιπλοΐας και της επικοινωνίας. Περιλαμβάνει κυρίως τα ευρήματα των παλαιών ανασκαφών του Χρήστου Τσούντα και του Κ. Στεφάνου σε διάφορα νησιά, καθώς και των ανασκαφών της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής στο σημαντικό προϊστορικό οικισμό της Φυλακωπής στη Μήλο.
Τα ευρήματα προέρχονται κυρίως από νεκροταφεία και λιγότερο από οικισμούς. Πρόκειται για χαρακτηριστικά έργα του κυκλαδικού πολιτισμού, όπως τα περίφημα μαρμάρινα ειδώλια, που παριστάνουν κυρίως γυναικείες μορφές, αντιπροσωπευτικά μαρμάρινα καθώς και πήλινα αγγεία, όπως τα τηγανόσχημα σκεύη με παραστάσεις πλοίων της 3ης χιλιετίας π.Χ., χάλκινα εργαλεία και όπλα, τοιχογραφίες κ.ά. .
Η έκθεση είναι οργανωμένη τόσο κατά τόπο προέλευσης των αντικειμένων όσο και χρονολογικά. Τα εκθέματα παρουσιάζονται σε προθήκες ταξινομημένα κατά προέλευση και χωρισμένα σε ευρήματα από νεκροταφεία και ευρήματα από τη σημαντική πόλη της Φυλακωπής, τα οποία και αποτελούν ξεχωριστή ενότητα. Εκτός από τις επεξηγηματικές πινακίδες των ευρημάτων, η έκθεση εμπλουτίζεται με εποπτικό υλικό, σχέδια, φωτογραφίες και ενημερωτικά κείμενα.
Η έκθεση της Θήρας
Στην έκθεση, που αποτελεί μέρος της Συλλογής Προϊστορικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, περιλαμβάνονται ευρήματα από το σημαντικό οικισμό του Ακρωτηρίου, ο οποίος τον 16ο αι. π.Χ. καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα του προϊστορικού Αιγαίου, υπό την πολιτιστική επιρροή του Μινωικού πολιτισμού, όπως υποδεικνύεται κυρίως μέσα από τα διακοσμητικά θέματα της κεραμικής, την τέχνη της τοιχογραφίας και την υιοθέτηση της Γραμμικής Α’ γραφής.
Η έκθεση έχει στόχο να παρουσιάσει στον επισκέπτη τις σχέσεις του Ακρωτηρίου τόσο με τη μινωική Κρήτη, που βρίσκεται στο απόγειο της ακμής της, όσο και με την κυρίως Ελλάδα, την εποχή των βασιλικών τάφων των Μυκηνών (16ος αι. π.Χ.). Σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους του πρώτου ορόφου του μουσείου παρουσιάζονται ορισμένες από τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες που κοσμούσαν τα σπίτια του οικισμού, καθώς και απανθρακωμένα τρόφιμα, σκεύη, έπιπλα, εργαλεία και όπλα της εποχής.
Η Κυπριακή Συλλογή Αρχαιοτήτων
Πρόκειται για μια εξαιρετική σε πλούτο και ποικιλία συλλογή αρχαιοτήτων, που δίνουν όλο το εύρος της εξέλιξης της Τέχνης στην Κύπρο από το 2.500 π.Χ. έως το 300 μ.Χ. . Η συλλογή αποτελείται από 850 αντικείμενα και περιλαμβάνει εκθέματα από δωρεές και δάνεια από κυπριακά μουσεία.
Η συλλογή των γλυπτών
Η συλλογή γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου θεωρείται από τις σημαντικότερες στον κόσμο. Βασικός άξονας της έκθεσης είναι η παρουσίαση της εξέλιξης της γλυπτικής στον ελλαδικό χώρο από τη γένεση της μνημειακής γλυπτικής (7ος αι. π.Χ.) μέχρι και την ύστερη ρωμαιοκρατία (4ος αι. μ.Χ.). Τα γλυπτά που εκτίθενται είναι μοναδικά έργα τέχνης από την ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου: περίοπτα αγάλματα, ανάγλυφα (επιτύμβια, αναθηματικά, ψηφισματικά), αρχιτεκτονικά σύνολα, σαρκοφάγοι, προτομές, βωμοί, αγάλματα ζώων, ερμαϊκές στήλες και διάφορα άλλα, όπως σειρήνες, σφίγγες κ.λπ. . Μαζί με τα γλυπτά εκτίθενται και ορισμένα αγγεία και χάλκινα ειδώλια, έτσι ώστε να παρουσιάζεται η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης και να μπορεί ο επισκέπτης να κατανοήσει πλήρως την κάθε εποχή μέσα από τα ποικίλα τεχνουργήματά της. Η έκθεση καταλαμβάνει περίπου 4.000 τ.μ. . Τα γλυπτά παρουσιάζονται σε χρονολογική σειρά, ώστε να γίνει κατανοητή η εξέλιξή τους από τα πρώτα, αρχαϊκά, αυστηρά και συμβατικά σχήματα έως τις ρεαλιστικές, γεμάτες πάθος μορφές των ελληνιστικών χρόνων και την απόδοση των ατομικών χαρακτηριστικών στα πορτραίτα της ρωμαϊκής εποχής.
Εκτός από τη διαχρονική κατάδειξη της εξέλιξης της γλυπτικής τέχνης στην Ελλάδα, έχει γίνει και ειδολογική ομαδοποίηση πολλών έργων (ξεχωριστές αίθουσες για τα κλασικά επιτύμβια, τα αναθηματικά και ψηφισματικά ανάγλυφα, τα μεγάλα αρχιτεκτονικά σύνολα από το ναό της Αφαίας στην Αίγινα, το ναό της Ήρας στο Άργος, το Ασκληπιείο της Επιδαύρου). Παράλληλα η έκθεση έχει οργανωθεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχουν σημεία αναφοράς κατά κατηγορίες γλυπτών (αρχαϊκά και κλασικά επιτύμβια μνημεία, αρχαϊκοί κούροι, αφιερώματα σε αττικά ιερά, πορτραίτα Ρωμαίων αυτοκρατόρων).
Η έκθεση των γλυπτών εμπλουτίζεται με άφθονο πληροφοριακό υλικό (εισαγωγικά κείμενα τοίχου, χάρτες, φωτογραφίες, επεξηγηματικές πινακίδες ανά έκθεμα), που εξασφαλίζει τη σωστή και πλήρη ενημέρωση του επισκέπτη.
Η συλλογή αγγείων και μικροτεχνίας
Η συλλογή αγγείων και μικροτεχνίας συγκροτήθηκε στα τέλη του 19ου αι. . Σήμερα εκτίθενται περίπου 6.000 αντικείμενα. Ο αρχικός πυρήνας της Συλλογής περιλαμβάνει περί τα 2500 εκθέματα, που καλύπτουν αδιάλειπτα την εξέλιξη της ελληνικής κεραμικής και ζωγραφικής από τον 11ο έως τον 4ο αι. π.Χ. και αντιπροσωπεύεται από τα κυριώτερα εργαστήρια (αττικό, βοιωτικό, κορινθιακό, λακωνικό, νησιωτικό-ιωνικό). Παρουσιάζονται επίσης εκθέματα από σημαντικά ιερά, όπως το Σούνιο στην Αττική, το Θέρμο στη Αιτωλία, το ιερό της Άρτεμιδος Ορθίας στην Λακωνία, το Ηραίο της Περαχώρας στην Κορινθία και το Ηραίο του Άργους στην Αργολίδα. Πρόσφατα το εκθεσιακό πρόγραμμα της Συλλογής ολοκληρώθηκε με την έκθεση των Συλλογών Σταθάτου και Βλαστού-Σερπιέρη, των ελληνιστικών και γυάλινων αγγείων, των ειδωλίων καθώς και των χρυσών και αργυρών σκευών και κοσμημάτων.
Η συλλογή έργων μεταλλοτεχνίας
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κατέχει μία από τις πλουσιότερες και σπουδαιότερες συλλογές χάλκινων έργων, που υπάρχει ως ξεχωριστή μόνιμη συλλογή από το 1893. Περιλαμβάνει τόσο ειδώλια και έργα μικροτεχνίας όσο και μεγάλα αγάλματα, τα οποία είναι μοναδικά πρωτότυπα έργα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Δίας ή Ποσειδώνας και ο «Τζόκεϋ του Αρτεμισίου», ο «Έφηβος των Αντικυθήρων» και το «Παιδί του Μαραθώνα».
Τα μεγάλα αγάλματα είναι εκτεθειμένα στις αίθουσες της Συλλογής Έργων Γλυπτικής, προκειμένου να δίνεται ολοκληρωμένη η εικόνα της εξέλιξης της μεγάλης γλυπτικής. Στη Συλλογή Έργων Μεταλλοτεχνίας παρουσιάζονται τα εξαίρετα έργα μικρογλυπτικής και μικροτεχνίας και αναδεικνύεται η σημασία τους για την ιστορία και την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Είναι αναθήματα σε ιερά, τοπικά και πανελλήνια, κτερίσματα τάφων, χρηστικά αντικείμενα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, τη θρησκεία, τη λατρεία, τους πολιτικούς θεσμούς, δείγματα τοπικών εργαστηρίων και διαφόρων καλλιτεχνικών ρευμάτων, που χρονολογούνται από τον 9ο αι. π.Χ. έως τη ρωμαϊκή εποχή. Η ομαδοποίηση των εκθεμάτων στις αίθουσες και στις προθήκες γίνεται με βάση την προέλευση, το είδος, την εποχή τους, τα εργαστήρια κατασκευής τους και τη χρήση τους. Η έκθεση συμπληρώνεται με εποπτικό υλικό και επεξηγηματικά κείμενα.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Η μερική ανέλκυση του ναυαγίου των Αντικυθήρων συνιστά την πρώτη μεγάλης έκτασης ενάλια έρευνα παγκοσμίως. Κατά την πρώτη φάση (1900-1901) η επιχείρηση αναλήφθηκε από Σύμιους σπογγαλιείς με τη συνδρομή πλοίων του Βασιλικού τότε Ναυτικού. Η δεύτερη φάση (1976) πραγματοποιήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία με τη βοήθεια του ωκεανογραφικού πλοίου του Ζακ Υβ Κουστώ (J.Y. Cousteau), «Καλυψώ».
Το ναυάγιο χρονολογείται στο 60-50 π.Χ. περίπου, ενώ το φορτίο του χρονολογείται από τον 4ο έως και τον 1ο αιώνα π.Χ. Η μελέτη του φορτίου θα προσθέσει μια σημαντική μαρτυρία για το θαλάσσιο εμπόριο και τη διακίνηση έργων ελληνικής τέχνης στο τέλος της ελληνιστικής εποχής και κατά τη δημοκρατική περίοδο της Ρώμης.
Τα τρία κυρίως θραύσματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων εκτίθενται στη Συλλογή Χαλκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Μηχανισμός φυλάσσεται στη χαλκοθήκη του Μουσείου από την ανακάλυψή του, το 1901. Άλλα σπουδαία ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων βρίσκονται σε αίθουσες και στο αίθριο του Μουσείου.
Η αιγυπτιακή συλλογή
Η Συλλογή Αιγυπτιακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου είναι μοναδική για την Ελλάδα και από τις πιο εντυπωσιακές στον κόσμο, λόγω της σπανιότητας και της σπουδαιότητας των έργων της. Η έκθεσή της, που άνοιξε για το κοινό τον Ιούνιο του 1994, περιλαμβάνει τα σημαντικότερα και τα πλέον αξιόλογα αντικείμενα της συλλογής. Αυτά προέρχονται κυρίως από τις δύο μεγάλες δωρεές δύο φιλότεχνων και πλουσίων Ελλήνων της Αιγύπτου: του Λήμνιου Ιωάννου Δημητρίου από την Αλεξάνδρεια (που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των ετών 1880-1885) και του Αλεξάνδρου Ρόστοβιτς από το Κάιρο (που πραγματοποιήθηκε το 1904). Υπάρχουν, ακόμη, αντικείμενα από δωρεές της αιγυπτιακής κυβέρνησης αλλά και από ανασκαφές στον ελλαδικό χώρο, όπως φέρ’ ειπείν του Ιερού των Αιγυπτίων Θεών στον Μαραθώνα και αλλού.
Η επιλογή και η παρουσίαση των εκθεμάτων οφείλεται κατά κύριο λόγο στον αείμνηστο αρχαιολόγο της συλλογής, Περικλή Κουραχάνη, και έχει γίνει με σκοπό να προβληθεί αφ’ ενός η εξέλιξη του αιγυπτιακού πολιτισμού και αφ’ ετέρου να τονισθούν τα ταφικά έθιμα της ύστερης περιόδου (25η Δυναστεία-30η Δυναστεία), εποχής που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα για τον πλούτο και την εξέλιξη των ταφικών εθίμων.
Έτσι τα αρχαία που εκτίθενται καλύπτουν όλο το φάσμα του αιγυπτιακού πολιτισμού από τους προϊστορικούς χρόνους (γύρω στο 5000 π.Χ.) μέχρι και τους χρόνους της ρωμαϊκής κατάκτησης (30 π.Χ.-354 μ.Χ.), με ιδιαίτερη όμως έμφαση στους προδυναστικούς και καθαρά φαραωνικούς χρόνους (5000-332 π.Χ.). Τα εκθέματα καλύπτουν, επίσης, όλες τις εκφάνσεις της τέχνης. Περιλαμβάνουν αγάλματα, ειδώλια, ανάγλυφα, στήλες ταφικές ή αναθηματικές, σαρκοφάγους, περιβλήματα μούμιων, μούμιες, πήλινα, λίθινα και φαγεντιανά αγγεία, κανωπικά κιβώτια, κοσμήματα, πορτραίτα φαγιούμ, αρκετά κομψοτεχνήματα της μικροτεχνίας, καθώς και άλλα αντικείμενα από το δημόσιο και ιδιωτικό βίο στην αρχαία Αίγυπτο.
Η παρουσίαση των εκθεμάτων ακολουθεί χρονολογική σειρά. Τα εκθέματα πλαισιώνονται από το χάρτη της Αιγύπτου και μία σειρά επεξηγηματικών κειμένων, αναρτημένων στους τοίχους, τα οποία βοηθούν στην κατανόηση αυτού του αρχαίου πολιτισμού.
Η συλλογή Σταθάτου
Η συλλογή Σταθάτου περιλαμβάνει περίπου 970 αντικείμενα, που καλύπτουν όλες τις περιόδους του ελληνικού πολιτισμού, από τους προϊστορικούς χρόνους (5η χιλιετία π.Χ.) μέχρι και τους νεότερους (18ος αιώνας). Δωρήθηκε στο ελληνικό κράτος το 1957, από την ίδια τη συλλέκτρια, Ελένη Σταθάτου και σήμερα αποτελεί μέρος της Συλλογής Αγγείων και Μικροτεχνίας του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Στις 36 προθήκες της, εκτός από τα χρυσά και ασημένια περίτεχνα κοσμήματα, εκτίθενται πήλινα και ασημένια σκεύη, γλυπτά και ειδώλια, καθώς και μικροτεχνήματα, σωστά αριστουργήματα, από διάφορα υλικά, όπως χαλκό, πηλό, γυαλί, οστό, έργα διαφόρων εργαστηρίων όχι μόνο της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας αλλά και της Ανατολής, που το καθένα χαρακτηρίζει με μοναδικό τρόπο την εποχή του.
Η παρουσίαση της συλλογής έχει γίνει κατά σύνολα γεωγραφικά, ταφικά και κατά τύπους αντικειμένων, ακολουθώντας όμως πάντα τη χρονολογική σειρά, έτσι ώστε να αναδεικνύεται η διαχρονικότητα και η συνέχεια της ελληνικής τέχνης.
Οι περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου τα τελευταία 20 χρόνια
- 9 Μαΐου 2022 – 30 Νοεμβρίου 2022
«Το χθες είναι τώρα. Γιώργος Λαζόγκας: Μύθοι και Αρχαιότητα»
- 23 Απριλίου 2022 – 14 Αυγούστου 2022
«Ανοικτοί ορίζοντες. Αρχαία ελληνικά ταξίδια και επαφές – Μελβούρνη Αυστραλίας»
- 20 Οκτωβρίου – 31 Οκτωβρίου 2021
«Οι Μεγάλες νίκες. Στα όρια του Μύθου και της Ιστορίας»
- 12 φεβρουαρίου 2020 – 20 Ιουλίου 2020
«Δι’ αυτά πολεμήσαμεν… Αρχαιότητες και Ελληνική Επανάσταση»
Η έκθεση αυτή τιτλοφορήθηκε με την εμβληματική φράση του Μακρυγιάννη, που την απηύθυνε, όταν βρήκε δύο Ελληνάρες της εποχής να πωλούν στο Άργος δύο αρχαία ελληνικά αγάλματα (ένα αντρικό και ένα γυναικείο): «Δι αυτά πολεμήσαμε…».Χαρακτηριστικό της έκθεσης αυτής είναι τα επάλληλα και πολύσημα σημαίνοντά της. Εν ολίγοις πρόκειται για μια δράση στην οποία:
• φωτίστηκε η σύνδεση αυτού που αποκαλούμε «Αρχαιότητα» με τον ψυχισμό και το συλλογικό ασυνείδητο των Ελλήνων του όψιμου 18ου και του πρώιμου 19ου αιώνα,
• περιγράφηκε η πορεία της συμπερίληψης της Αρχαιότητας στην εθνική συνείδηση,
• καταδείχτηκε πλήρως πως η αρχαιολατρεία των Ευρωπαίων ήταν ευθύς εξαρχής οργανωμένη κλοπή και λεηλασία για λόγους πολιτικής, γοήτρου, πνευματικής αναζήτησης, μόδας και, κυρίως, οικονομικούς (πρωτίστως η Αθήνα, οι Μυκήνες, η Αίγινα, οι Βάσσες της Αρκαδίας κ.ά.),
• παρουσιάστηκαν ενδεικτικά έργα ευρωπαίων καλλιτεχνών του 18ου και του 19ου αιώνα, τα οποία τα εμπνεύστηκαν από τις αρχαιότητες και τους αρχαιολογικούς χώρους που αντίκρυζαν ερχόμενοι στην Ελλάδα,
• ορίστηκε, μέσω των εκθεμάτων, η σύνδεση της αρχαιολατρείας των Ευρωπαίων με τον Φιλελληνισμό (η άλλη αιτία που συνδέει την ελληνική επανάσταση με τον Φιλελληνισμό είναι ιστορική και δεν αφορούσε στην έκθεση αλλά στη σύνδεση της Επανάστασης με τα επανασταστικά κινήματα της Ευρώπης την ίδια περίοδο).
Τα εκθέματα
Ως προς τα εκθέματα, περιλαμβάνονταν 26 αρχαιότητες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, τα οποία «συνομίλησαν» με 26 έργα τέχνης, κυρίως πίνακες ζωγραφικής, του 18ου και του 19ου αιώνα από, στην πλειονότητά τους Ευρωπαίους, καλλιτέχνες που αποτύπωσαν την πρόσληψη της Αρχαιότητας στη σύγχρονη τότε εποχή. Τα έργα αυτά ήταν δάνεια από ελληνικά μουσεία εικαστικών και ιδιωτικές συλλογές. Δεσπόζον σύμβολο της έκθεσης ήταν η «Νίκη», η αρχαία θεά της νίκης στη μάχη, μέσα από την αρχαία τέχνη.
Αν κάποιος θέλει, μπορεί να κάνει εικονική περιήγηση στην έκθεση: Δι αυτά πολεμήσαμεν
* Ας παραθέσουμε και το περιστατικό με τον Μακρυγιάννη και αυτούς που πωλούσαν τα αγάλματα στο Άργος, όπως το εξιστορεί ο ίδιος:
Είχα δύο αγάλματα περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο ατόφια – φαίνονταν οι φλέβες, τόσην εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρον, τάχαν πάρη κάτι στρατιώτες και εις τ’ Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων. Χίλια τάλλαρα γύρευαν. Άντεσα κ εγώ εκεί, πέρναγα. Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα. «Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλλαρα να σας δώσουνε, να μην το καταδεχτήτε να βγουν από την πατρίδα μας. Δι’ αυτά πολεμήσαμεν». Βγάζω και τους δίνω τριακόσια πενήντα τάλλαρα…
- 26 Μαΐου 2018 – 31 Δεκεμβρίου 2019
«Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου»
Η περιοδική έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου», αναδεικνύει τις διαφορετικές εκφράσεις αισθητικής σε ετερογενή κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα από τη νεολιθική περίοδο μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, αξιοποιώντας το εξαιρετικά ευρύ χρονολογικό φάσμα που καλύπτουν οι συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Τριακόσιες σαράντα αρχαιότητες από τις πλούσιες συλλογές του σε συνδυασμό με σύγχρονα ψηφιακά μέσα, προσφέρουν μια αισθητική πανδαισία και υπόσχονται ένα ταξίδι στον χρόνο γεμάτο αισθητικές απολαύσεις.
- 27 Νοεμβρίου 2017 -29 Νοεμβρίου 2019
«Αδριανός & Αθήνα. Συνομιλώντας με έναν ιδεατό κόσμο»
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σε συνεργασία με την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών διοργανώνουν την περιοδική έκθεση «Αδριανός και Αθήνα. Συνομιλώντας με έναν ιδεατό κόσμο». Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 1900 χρόνων από την ανάρρηση του φιλέλληνα αυτοκράτορα Αδριανού στον θρόνο το 117 μ.Χ., επέτειος που εορτάστηκε ποικιλότροπα από μεγάλα ευρωπαϊκά μουσεία και πολιτιστικούς φορείς. Στόχος της έκθεσης είναι να παρουσιασθεί ο φιλελληνισμός του Αδριανού και να προβληθεί η αξία και η σημασία που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας η κληρονομιά του. Προωθώντας την ώσμωση της ελληνικής διανόησης με τη ρωμαϊκή παράδοση, ο Αδριανός συνεισέφερε αποφασιστικά στη διαμόρφωση μιας κοινής πολιτισμικής βάσης, που αποτέλεσε ένα από τα ουσιωδέστερα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού. Από την άποψη αυτή, η έκθεση προανήγγειλε το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς που εορτάστηκε το 2018. Τα εκθέματα, 40 στο σύνολό τους, προέρχονται από τις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
- 4 Οκτωβρίου 2016 – 24 Μαρτίου 2018
«Οδύσσειες»
Μια εξαιρετική έκθεση αφιερωμένη στα 150 χρόνια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Η έκθεση συνδύασε τα αρχαία εκθέματα με τη νεώτερη ποίηση και τη σύγχρονη εικαστική τέχνη αλλά και με τη σύγχρονη μουσική και την τεχνολογία.
Τα εκθέματα έφταναν τα 190, εκ των οποίων τα 186 ανήκουν στο Ε.Α.Μ., τα τρία στο Επιγραφικό Μουσείο και τα άλλα τρία στο Μουσείο Ακροπόλεως. Επιπλέον, για να τιμήσουν την επέτειο ίδρυσης ενός εκ των σημαντικοτέρων μουσείων του πλανήτη, δάνεισαν αντικείμενα των συλλογών τους, ώστε να εκτεθούν στους χώρους των μονίμων συλλογών του Ε.Α.Μ., η Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης, το Μουσείο της Καρλσρούης/Κρατικό Μουσείο της Βάδης (Badicshes Landesmuseum), το Εθνικό Μουσείο Δυτικής Τέχνης του Τόκιο, το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.
Η έκθεση χωριζόταν σε τρεις ενότητες, στις οποίες τα εκθέματα κλήθηκαν να καταδείξουν έννοιες όπως:
• Το Ταξίδι, όπου παρουσιάστηκαν οι στόχοι και τα κίνητρα των αρχαίων ταξιδιών αλλά και τα μέσα για την πραγμάτωσή τους
• Οι Ιθάκες, όπου παρουσιάστηκε τόσο η έννοια του οδυσσεϊκού νόστου, όσο και οι ποικίλοι νόστοι όλων των ανθρώπων
• Η Έξοδος, όπου ο άνθρωπος «φεύγει» από την καθημερινότητα και παράγει πνευματικά έργα και αποτυπώνει την παραγωγή αυτή στο συμβολικό επίπεδο.
Οι παράλληλες δράσεις της έκθεσης
Παράλληλες δράσεις στους χώρους του Μουσείου, κατά τη διάρκεια της έκθεσης, ήταν:
• η εγκατάσταση της γλυπτικής σύνθεσης του Γιώργου Ξένου «Διερχόμενοι»
• η μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου, «Ιθάκη» και «Voices-Dream in an Open Place»
• «έναστρος ουρανός», προβολή του ουρανού όπως ήταν την εποχή της Οδύσσειας, από το Ίδρυμα Ευγενίδου
• έκθεση θεατρικού ενδύματος από την παράσταση «Οιδίπους» του Εθνικού Θεάτρου
• παράθεση αποσπασμάτων ποίησης των Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, Γιώργου Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη και Γιάννη Ρίτσου
• έκδοση δίγλωσσου (ελληνικά και αγγλικά) επιστημονικού καταλόγου από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων
- 8 Σεπτεμβρίου 2015 – 24 Ιουλίου 2016
«Ένα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των Περιηγητών, 17ος – 19ος αιώνας»
- 28 Αυγούστου 2014 – 31 Οκτωβρίου 2014
«Classicita ed Europa. Το κοινό πεπρωμένο Ελλάδας και Ιταλίας»
- 6 Απριλίου 2012 – 29 Ιουνίου 2014
«Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων: το Πλοίο, οι Θησαυροί, ο Μηχανισμός»
- 15 Απριλίου 2011 – 3 Ιανουαρίου 2012
«Μύθος και Νόμισμα»
Στην έκθεση αυτή, τρία ιδρύματα ένωσαν τις δυνάμεις τους, ώστε να συντεθούν οι ενότητες των αρχαίων νομισμάτων που την απάρτιζαν: η Τράπεζα Άλφα (Alpha Bank) με 261 νομίσματα, το Νομισματικό Μουσείο με 71 νομίσματα και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με 79 αντικείμενα (γλυπτά, μεταλλικά ευρήματα και αγγεία), τα οποία πλαισίωναν αυτό που «αφηγούνταν» τα νομίσματα. Να σημειωθεί πως η Τράπεζα Άλφα (Alpha Bank) διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή αρχαίων νομισμάτων στον κόσμο, η οποία ξεπερνά τα 10.000. Πραγματικός θησαυρός…
Οι ενότητες, που απάρτιζαν την έκθεση είχαν ως κεντρικό άξονα τη μυθολογία και το πώς αυτή απεικονιζόταν στα νομίσματα και ήταν:
• Το Δωδεκάθεο, που είχε να κάνει με την απεικόνιση στα νομίσματα των θεών του Ολύμπου
• Τα μυθικά όντα, που είχε να κάνει με την απεικόνιση μυθολογικών τεράτων και πλασμάτων της μυθολογίας (Γρύπας, Χίμαιρα, Μέδουσα, Σφίγγα κ.λπ.) αλλά και με την παρουσίαση της σημασίας που είχαν τα όντα αυτά για τον τόπο/πόλη που εξέδιδε τα νομίσματα
• Ο ημίθεος Ηρακλής, που είχε να κάνει με την απεικόνιση στα νομίσματα του σημαντικότερου ήρωα της μυθολογίας και τη λατρεία του ανά το Πανελλήνιο ως θεού και θεού προστάτη
• Οι δευτερεύουσες θεότητες, που αφορούσε σε απεικονίσεις κατώτερων θεοτήτων, τοπικών θεών και ελασσόνων θεϊκών προσώπων
• Ήρωες και μυθικές ιστορίες, που αφορούσε σε ιστορίες και ήρωες της μυθολογίες κυρίως από την Ιλιάδα αλλά και σε πιο τοπικούς ήρωες που αφορούσαν την εκάστοτε περιοχή που έκοβε το νόμισμα
Για την έκθεση εκδόθηκε κατάλογος από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων.
Εκθέσεις που αφορούν στο νόμισμα και στη νομισματοκοπία είναι πάντα σημαντικές και ιδιαίτερα όταν στήνονται από το Ε.Α.Μ. . Το νόμισμα είναι οικονομία, είναι τέχνη, είναι ιστορικό τεκμήριο, είναι, πάνω από όλα, Πολιτική.
- 13 Σεπτεμβρίου 2010 – 31 Δεκεμβρίου 2010
«Μύρτις, Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν»
- 26 Απριλίου 2010 – 25 Αυγούστου 2010
«Ερέτρια, ματιές σε μια αρχαία πόλη»
- 20 Ιουλίου 2009 – 30 Νοεμβρίου 2009
«Γυναικών Λατρείες»
- 26 Ιουλίου 2007 – 31 Οκτωβρίου 2007
«Πραξιτέλης»
Το 2007 το Μουσείο του Λούβρου διοργάνωσε μία σημαντική έκθεση για τον Πραξιτέλη, την Praxitèle, un maître de la sculpture antique (Ο Πραξιτέλης, ένας Δάσκαλος της αρχαίας γλυπτικής).
Επρόκειτο για μία σημαντική έκθεση, που το βεβαιώνει το γεγονός πως στα εγκαίνια παρευρέθηκαν οι υπουργοί πολιτισμού της Γαλλίας και της Ελλάδας. Ως προς το περιεχόμενο η έκθεση παρουσίαζε την καλλιτεχνική παραγωγή του γλύπτη, όση υπάρχει σήμερα, με τρόπο τέτοιον, ώστε να αναδεικνύονται τα χαρακτηριστικά εκείνα που ανανέωσαν τη γλυπτική του 4ου π.Χ. αιώνα, μέσα από τις καινοτομίες που εισήγαγε ο Πραξιτέλης και το εργαστήριό του. Εκτέθηκαν έργα που κατέχει το Λούβρο αλλά και δάνεια από άλλα μουσεία, όπως αυτό του Βατικανού, της Φλωρεντίας, του Εθνικού Αρχαιολογικού της Αθήνας αλλά και άλλων.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, παρέλαβε τα εκθέματα της έκθεσης του Λούβρου, αν και όχι όλα, και, προσθέτοντας κάποια δικά του, δημιούργησε τη συνέχεια της έκθεσης στη Γαλλία. Συνολικά συμπεριλήφθησαν 78 εκθέματα, τα οποία απάρτιζαν τις τέσσερις ενότητες της έκθεσης. Οι ενότητες περιλάμβαναν:
• Βάσεις αγαλμάτων, στις οποίες υπάρχει η υπογραφή του Πραξιτέλη. Επίσης αρχαία νομίσματα που απεικονίζουν έργα που αποδίδονται στον Πραξιτέλη και συνιστούν τεκμήρια για αυτά. Αυτά η πρώτη ενότητα.
• Στη δεύτερη ενότητα κάποια από τα λίγα σωζόμενα έργα που αποδίδονται στον Πραξιτέλη και στο εργαστήριό του.
• Στην τρίτη ενότητα έργα, που μεν αποδίδονται στον Πραξιτέλη, για τα οποία όμως υπάρχουν επιφυλάξεις για την πραγματική τους πατρότητα. Επίσης περιλαμβάνονταν ρωμαϊκά αντίγραφα πρωτοτύπων έργων του γλύπτη και ρωμαϊκά γλυπτά που ήταν ρετρό για την εποχή τους καθώς μιμούνταν την τεχνική και το ύφος του Πραξιτέλη και δείχνουν την επιρροή που αυτός άσκησε στους κατοπινούς αιώνες.
• Στην τέταρτη ενότητα, έργα των απογόνων του Πραξιτέλη (των γιών του δηλαδή, του Κηφισοδότου του Νεότερου και του Τιμάρχου) και των εργαστηρίων τους.
- 30 Ιανουαρίου 2007 – 24 Μαρτίου 2007
«Πολύχρωμοι Θεοί»
Οι επιστήμονες για χρόνια, από τις απαρχές ήδη της επιστήμης της αρχαιολογίας (19ος αιώνας), διαπίστωναν ίχνη χρωμάτων στις επιφάνειες των γλυπτών της αρχαιότητας. Ήταν πολλές λοιπόν οι προσεγγίσεις, οι «φωνές», που έλεγαν πως τα αρχαία μαρμάρινα αγάλματα δεν ήταν λευκά (με την πατίνα του χρόνου έστω) αλλά χρωματιστά και μάλιστα με έντονο χρωματισμό. Το ίδιο ίσχυε για τα αγάλματα από πωρόλιθο ή άλλον λίθο.
Η έρευνα για το θέμα πρωτοξεκίνησε το 1987, στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (Ludwig Maximilian Universität München-Fakultät für Kulturwissenchaften). Το πράγμα εξελίχθηκε και στον διάβα των επομένων ετών αναπτύχθηκαν καινούργιες ερευνητικές μέθοδοι και έγιναν αναλύσεις των αρχαίων χρωματικών καταλοίπων με νέες τεχνολογίες, που επέτρεψαν την, με μεγάλη ακρίβεια, ανασύσταση των αυθεντικών χρωμάτων των αρχαίων αγαλμάτων. Αποτέλεσμα αυτής της έρευνας ήταν μία έκθεση που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Γλυπτοθήκη του Μονάχου το 2004. Έκτοτε η έκθεση περιόδευσε σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις.
Το 2007, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η έκθεση του Μονάχου παρουσιάστηκε και στο αθηναϊκό κοινό στα πλαίσια του προγράμματος των περιοδικών εκθέσεων του μουσείου με τίτλο Πολύχρωμοι θεοί. Παρουσιάστηκαν χρωματισμένα εκμαγεία πολύ γνωστών έργων της αρχαιότητας, όπως ο κορμός θωρακοφόρου ανδρός και η Πεπλοφόρος από την Ακρόπολη, η κεφαλή εφήβου από τη Γλυπτοθήκη του Μονάχου. Σημαντική ήταν και η παρουσίαση στο κοινό κυκλαδικών φιαλιδίων με αρχαίο χρώμα από την Προϊστορική Συλλογή του Ε.Α.Μ. . Το σύνολο των εκθεμάτων ήταν 21 εκμαγεία και αρχαιότητες. Η συζήτηση πυροδότησε μία μεγάλη εν γένει συζήτηση στον ελληνικό Τύπο και στη βιβλιογραφία για την εμφάνιση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, στην οποία περιλαμβάνονται και οι αρχαίοι ναοί, οι οποίοι ήταν και αυτοί, κατά τα φαινόμενα, πολύχρωμοι.
- 1 Ιουλίου 2004 – 31 Οκτωβρίου 2004
«Αγών»
Με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 2004 (13-29 Αυγούστου), το Ε.Α.Μ. διοργάνωσε μια από τις πιο πολυσυμμετοχικές του περιοδικές εκθέσεις. Το θέμα της, φυσικά, ο Αγώνας, η άθληση, το άθλον, το έπαθλον. Τα εκθέματά της προήλθαν από πολλά αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας: Επιγραφικό, Θηβών, Δελφών, Ολυμπίας, Βεργίνας, Κέρκυρας, Πέλλας, Χαλκίδας και από το Μουσείο Κανελλοπούλου. Μουσεία του εξωτερικού, που δάνεισαν εκθέματα, ήταν του Καπιτωλίου στη Ρώμη, του Βατικανού, του Βερολίνου και άλλα 15 μουσεία. Η έκθεση χωριζόταν σε τέσσερις ενότητες: Η προσωποποίηση του Αγώνος, Οι μυθικοί Αγώνες (θεοί, ημίθεοι, θνητοί), Οι αγώνες του σώματος και του πνεύματος και, τέλος, Η αποθέωση των νικητών. Εκτέθηκαν στις προθήκες του Μουσείου 234 εκθέματα από συλλογές μουσείων του εξωτερικού (αλήθεια, πώς βρέθηκαν εκεί;) και 176 αρχαιότητες από τα ελληνικά μουσεία. Αν αναζητήσει κανείς την ιστοσελίδα του Ε.Α.Μ., θα βρει πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την έκθεση αυτή.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο, οι πολλαπλές του δράσεις
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Παράλληλα με την προβολή των εκθεμάτων και τις περιοδικές εκθέσεις που οργανώνει, συμμετέχει με δανεισμό έργων του σε εκθέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μία από τις πιο γνωστές δράσεις εντός του μουσείου είναι και το «Αθέατο Μουσείο».
Αθέατο Μουσείο
Μία σημαντική δράση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου είναι αυτή που καλείται, πολύ σωστά, «Αθέατο Μουσείο» και η οποία ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2015. Το Ε.Α.Μ. διαθέτει στις αποθήκες του κάποιες χιλιάδες αντικειμένων, τα οποία βρίσκονται εκεί για φύλαξη και μελέτη και, καθώς δεν επαρκούν οι χώροι του μουσείου για να εκτεθούν όλα, οι απλοί πολίτες δεν τα έχουμε δει ποτέ. Η αλήθεια είναι πως στις προθήκες του μουσείου βρίσκεται μόλις το 10% των αντικειμένων που κατέχει! Η δράση αυτή έχει ως στόχο να παρουσιάσει, επιλεκτικά στο κοινό, άγνωστα σε αυτό αντικείμενα από αυτήν ακριβώς την πληθώρα των «αθέατων» αντικειμένων, των ακούσια κρυμμένων.
Το «Αθέατο Μουσείο» περιλαμβάνει το κάθε φορά εκτιθέμενο αντικείμενο ή αντικείμενα με συνοδεία αφίσσας με πληροφορίες. Υπάρχει επίσης οθόνη με προβολή βίντεο για την έκθεση, η οποία γίνεται σε ορισμένο σημείο/γωνιά του Μουσείου, συνήθως στη λεγόμενη Αίθουσα του Βωμού ή αίθουσα αριθμός 34. Παλαιότερες δράσεις του Αθέατου Μουσείου είναι: Το δαχτυλίδι του Θησέα, που ήταν η πρώτη το 2015, Η Αιγύπτια Γάτα Μίου, Η Άρτεμη από τη Θάλασσα, Ο Αδριανός, Ο Θησαυρός των Ανδρονιάνων, το Μυστικό του Θησαυρού του Ατρέα, οι Αρχαίες Θερμοφόρες, Η παράξενη ιστορία ενός Κούρου από την Κρήτη κ.ά. .
Έχει ενδιαφέρον μεγάλο να σταθεί κανείς μπροστά από τη δράση αυτή καθώς πέραν των πληροφοριών που παίρνει για το καθαυτό αντικείμενο που εκτίθεται, ενημερώνεται για το πώς λειτουργούν οι επιστήμες της Ιστορίας, της Αρχαιολογίας και της Μουσειολογίας και πού οδηγεί τη γνώση η συνεργασία τους.
Ο χαρακτήρας και οι δυνατότητες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο λειτουργεί ως κέντρο έρευνας για επιστήμονες από όλον τον κόσμο και συμμετέχει στην εκπόνηση ειδικών εκπαιδευτικών και άλλων προγραμμάτων. Στο αμφιθέατρό του διοργανώνονται αρχαιολογικές διαλέξεις, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα ξενάγησης ατόμων με προβλήματα ακοής από το επιστημονικό προσωπικό. Το μουσείο λειτουργεί ως Ειδική Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, ενώ οι πέντε μόνιμες συλλογές του, εκτός από εκθεσιακές ενότητες, αποτελούν και αυτόνομα διοικητικά τμήματα.
Το μουσείο διαθέτει πλούσιο φωτογραφικό αρχείο και βιβλιοθήκη με πολλές σπάνιες εκδόσεις, η οποία εμπλουτίζεται διαρκώς για τις ανάγκες του επιστημονικού προσωπικού. Επίσης, διαθέτει σύγχρονα εργαστήρια συντήρησης μεταλλικών αντικειμένων, κεραμικής, λίθου, εργαστήρια εκμαγείων, οργανικών υλών, φωτογραφικό εργαστήριο και χημικό εργαστήριο. Στους χώρους του στεγάζονται, ακόμη, αίθουσες περιοδικών εκθέσεων, αμφιθέατρο διαλέξεων, καθώς και ένα από τα μεγαλύτερα πωλητήρια του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων.
Στον προαύλιο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου βρίσκεται το καφέ του μουσείου, το οποίο είναι ανοικτό σε όλους χωρίς να είναι απαραίτητη η πληρωμή εισόδου για το μουσείο. Ο κήπος λειτουργεί και ως εκθεσιακός χώρος καθώς φιλοξενεί έργα σύγχρονων καλλιτεχνών αλλά και αρχαιότητες, όπως ψηφιδωτά και αγάλματα, τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα στον χώρο. Επίσης, τα φυτά τα οποία έχουν επιλεγεί για τον κήπο έχουν αρχαίες καταβολές εντοπιότητας. Αρχαιολογικά ευρήματα μπορεί κανείς να εντοπίσει και στον πλαϊνό προαύλιο χώρο του Μουσείου (επί της οδού Βασιλέως Ηρακλείου).
Το μέλλον του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Καθώς τα μουσεία είναι ζώντες οργανισμοί και εξελίσσονται, λογικό και επόμενο είναι να αναζητά και το Ε.Α.Μ. τον ρόλο και την ταυτότητά του στο μέλλον. Το βέβαιο είναι πως το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μουσείο της χώρας, όλα τα μουσεία, χρειάζεται αλλαγή. Έχει ανάγκη και από παραπάνω χώρους έκθεσης αλλά και εργαστηρίων (π.χ. συντήρησης). Έχει ανάγκη βαθύτερης λειτουργίας στον ιστό της πόλης. Έχει, επίσης, ανάγκη συντονισμού με τα νέα δεδομένα της τουριστικής βιομηχανίας και διασύνδεσης με τις νέες τεχνολογίες και τις τεχνολογίες της γενικότερης εκπαίδευσης. Έχει, τέλος, ανάγκη ουσιαστικότερης αλληλεπίδρασης με τις επιταγές της Παιδείας του 21ου αιώνα είτε πρόκειται για τα σχολεία είτε πρόκειται για την έρευνα. Είναι ανάγκη μέγιστη το μουσείο να εκσυγχρονιστεί!
Στις 15 Φεβρουαρίου του 2023 παρουσιάστηκαν τα σχέδια για την επόμενη μορφή του Ε.Α.Μ. . Το σχέδιο περιλάμβανε πολλές αλλαγές και επεκτάσεις από γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο του εξωτερικού. Περιλάμβανε, ακόμη, αλλαγές στην έκδοση των εισιτηρίων και στο, ομολογουμένως υπολειτουργόν, πωλητήριο, σύγχρονη μουσειολογική προσέγγιση των εκθεμάτων, κήπους και άλλα πολλά. Η αλήθεια είναι πως η παρουσίαση ήταν εντυπωσιακή. Αναμένεται η πραγματοποίηση των εξαγγελθέντων από σύμπασα την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα και όχι μόνο.
Ηλ.Ταχ.: [email protected]
Ματίνα Δαμιανάκη
Αρχαιολόγος – Δημοσιογράφος