Πώς γίνεται κανείς ηθοποιός, ποιες είναι οι σπουδές και οι προϋποθέσεις που απαιτούνται
Σύνταξη άρθρου: Ιωάννα Σκλαβενίτη
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
*Η κυρία Ιωάννα Σκλαβενίτη είναι ηθοποιός και ποιήτρια
Η υποκριτική είναι ένα πολύ δύσκολο επάγγελμα. Είναι ένα επάγγελμα πολύπλοκο, που απαιτεί πολλές και σύνθετες δεξιότητες. Οι άνθρωποι συχνά το επιλέγουν για τους πολύ λάθος λόγους: από ανάγκη να αγαπηθούν από τον κόσμο, επειδή επιζητούν αναγνώριση και θαυμασμό ακόμη και από αλαζονεία και ναρκισσισμό. Άλλοι πάλι κάνουν το μέγα σφάλμα να θεωρούν πραγματικότητα τον μύθο ότι με το ταλέντο τους και μόνο, χωρίς να κατανοούν τις τεράστιες δυσκολίες αυτής της τέχνης, χωρίς πειθαρχία, χωρίς σκληρή δουλειά, μπορούν να τα καταφέρουν πάνω στο σανίδι, μπροστά στον φακό. Καλό είναι λοιπόν να ξεκαθαριστεί το ποιον αυτού του ιδιότυπου επαγγέλματος/λειτουργήματος, ώστε, όποιος το επιλέξει, να το κάνει για τους σωστούς λόγους. Ας δούμε, καταρχάς, τι είναι η υποκριτική.
Η υποκριτική τέχνη
Ως «Υποκριτική» καλείται η τέχνη του να δημιουργείς γνήσιες καταστάσεις επί σκηνής. Απλό; Καθόλου! Ανεξάρτητα από το υλικό, δηλαδή το θεατρικό κείμενο, η θεμελιώδης κινητήρια ερώτηση του ηθοποιού πάντα είναι: «Ποια είναι η πραγματικότητα του κειμένου και πώς μπορώ να την κάνω αληθινή σ’ εμένα πρώτα, ώστε να την δώσω σωστά στους θεατές;». Αυτό απαιτεί ο ηθοποιός να αντιληφθεί την πραγματικότητα αυτή, να την εντοπίσει/επεξεργαστεί εντός του, να την κάνει πράξη και λόγο, να της δώσει, με δυο λόγια, σάρκα και οστά. Ύστερα, με την παρουσία του και τη δράση του πάνω στη σκηνή, να την κάνει ορατή και αντιληπτή από τον θεατή. Απαιτείται, φυσικά, η ύπαρξη ταλέντου, η αφοσοίωση στον σκοπό και, πάνω από όλα, σκληρή δουλειά!
Οι σπουδές υποκριτικής
Η Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος ή μια ιδιωτική σχολή δραματικής τέχνης, προσφέρει την επιθυμητή προετοιμασία που χρειάζεται το εν λόγω αντικείμενο. Η φοίτηση διαρκεί από 3 έως 4 έτη. Η παρακολούθηση είναι καθημερινή και υποχρεωτική. Τα μαθήματα που διδάσκονται είναι:
- η υποκριτική: πρόκειται για πρακτική εφαρμογή πάνω σε κείμενα του ελληνικού και του διεθνούς θεατρικού ρεπερτορίου. Εδώ ο σπουδαστής μαθαίνει να διαχειρίζεται το σώμα, τη φωνή, την έμπνευση και πώς όλα αυτά τα χρησιμοποιεί για να ερμηνεύσει έναν χαρακτήρα. Απαιτείται εργατικότητα και αυτοπειθαρχία.
- ο αυτοσχεδιασμός: ο αυτοσχεδιασμός είναι μεν αυθόρμητη δράση επί κάποιου θέματος, απαιτεί όμως οι ικανότητες του ηθοποιού επί αυτού να είναι ακονισμένες και να έχει γίνει σοβαρή άσκηση και προεργασία. Ο αυτοσχεδιασμός είναι η αυθόρμητη δράση με ή χωρίς πρότερη γνώση του αντικειμένου/θέματος και δίχως να έχει υπάρξει προετοιμασία και προσχεδιασμός. Δίδεται, φέρ’ ειπείν, προς άσκηση η σκηνή δαγκώματος από σκύλο. Ο ηθοποιός καλείται να δείξει το «γεγονός» μέσω της κίνησης, της φωνής, της έκφρασης ή και του λόγου. Πρέπει επίσης να μπορεί να αποδώσει στο γεγονός δραματικότητα ή φαιδρότητα αναλόγως των αναγκών του έργου.
- η ορθοφωνία: εδώ διδάσκονται οι ορθοί κανόνες του προφορικού λόγου, η τονικότητα, η μουσικότητα, η προσωδία (ερώτηση, η έκπληξη, η πλήξη, η αγωνία, η χαρά κ.ο.κ.). Επίσης, διδάσκεται η σωστή προφορά των συμφώνων και των φωνηέντων (λ.χ. το «σμ-» προφέρεται σωστά: «ζμ») αλλά και λέξεων ή φράσεων ολόκληρων. Σοβαρή εργασία που γίνεται κατά τη διδασκαλία της ορθοφωνίας είναι η εμβάθυνση στο νόημα των λέξεων και ακόμη σοβαρότερη είναι αυτή της απεύθυνσης. Όλα αυτά συμβάλλουν στη σωστή μεταφορά του κειμένου στο κοινό.
- η κίνηση-ο χορός: εκπαίδευση στη σωματική έκφραση και κινητική ευελιξία μέσω των διαφόρων ειδών του χορού, όπως του κλασικού ή του σύγχρονου ή του παραδοσιακού. Επίσης, άσκηση στην ξιφασκία ή σε αθλήματα. Με την κίνηση και τον χορό αξιοποιείται το σώμα ως πρωταρχικό εκφραστικό μέσο.
- η μουσική-το τραγούδι: η εκπαίδευση στη μουσική βοηθά να αναπτυχθεί η ρυθμική αντίληψη. Αναπτύσσεται επίσης η φωνητική ικανότητα μέσω μιας σειράς τεχνικών ασκήσεων, που οδηγούν στην κατάκτηση του ελέγχου της αναπνοής και της σωστής τοποθέτησης της φωνής. Τα είδη του τραγουδιού που διδάσκονται είναι ποικίλα [παραδοσιακό (από όλες τις περιοχές της Ελλάδας) και λαϊκό, έντεχνο, κλασικό, μιούζικαλ κ.λπ.].
- η δραματολογία: η δραματολογία αφορά στην εξοικείωση του σπουδαστή με τα έργα της παγκόσμιας δραματουργίας. Επιτυγχάνεται αυτή μέσω της ανάλυσης της δομής του έργου, του θέματός του καθώς και της ψυχολογίας των χαρακτήρων του. Με δυο λόγια ο σπουδαστής καλείται να κατανοήσει τι είναι αυτό που κάθε φορά διαβάζει.
- η Παγκόσμια Ιστορία Θεάτρου: διδάσκεται η ιστορία του θεάτρου από τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση ως τις μέρες μας. Διδάσκεται επίσης το αρχαίο δράμα και η συμβολή του στην ανάπτυξη του θεάτρου παλαιότερα αλλά και στις μέρες μας.
- η Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: μεγάλο και σημαντικό κεφάλαιο των σπουδών της υποκριτικής. Εδώ ο σπουδαστής καλείται να εντρυφήσει στα σημαντικότερα κείμενα της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής (από το Βυζάντιο έως σήμερα) και στις επιρροές που αυτά άσκησαν και ασκούν στην κοινωνία και στο θέατρο.
- η σκηνογραφία-η ενδυματολογία: με την εκπαίδευσή του στις δίδυμες τέχνες της σκηνογραφίας και της ενδυματολογίας, ο σπουδαστής αποκτά την απαραίτητη ικανότητα να συμμετέχει στη δημιουργία της εικόνας της παράστασης, δηλαδή στο αισθητικό της μέρος, που συνιστά, εν πολλοίς, και την ταυτότητά της. Στη διδασκαλία τους περιλαμβάνεται η ιστορία της σκηνογραφίας και των κουστουμιών, η γνώση της σχεδίασής τους αλλά και οι φωτισμοί και ο ήχος, στοιχεία απαραίτητα πολύ και αυτά μιας παράστασης.
- ο κινηματογράφος: καθώς πολλοί ηθοποιοί εργάζονται και στον κινηματογράφο, πρέπει να έχουν διδαχθεί την αισθητική και τα αισθητικά του ρεύματα, την ιστορία του. Πρέπει επίσης να γνωρίζουν την κινηματογραφική απεύθυνση (που είναι άλλη από τη θεατρική καθώς παρεμβάλλεται το μοντάζ), την κίνηση, τη λειτουργία του κινηματογραφικού φωτός στο παίξιμό τους κ.ο.κ. . Φυσικά, ο σπουδαστής καλείται να παρακολουθήσει ταινίες-σταθμούς στην ιστορία του κινηματογράφου και να κατανοήσει τη δομή, την προσέγγιση των ερμηνευτών, την τέχνη τους.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο δημιουργικής διαδικασίας αλλά και δεξιότητες απαραίτητες για την άσκηση αυτού του τόσο δύσκολου και περίπλοκου επαγγέλματος/λειτουργήματος.
Σημειώνεται πως δυνατότητα σχετικών σπουδών παρέχεται και στα τμήματα Θεατρικών Σπουδών και Θεάτρου των Α.Ε.Ι. ή παρεμφερών πανεπιστημιακών τμημάτων. Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να τα επιλέξει στο μηχανογραφικό του.
Οι προσωπικές προϋποθέσεις για να γίνει κανείς ηθοποιός
Οι σπουδές και το ταλέντο είναι βασικές προϋποθέσεις για να γίνει κανείς ηθοποιός. Ως άτομο όμως ο ηθοποιός μεταφέρει στη δουλειά του την αδιάψευστη μοναδικότητα του εαυτού του, μια ποιότητα που δεν μπορεί να συγκριθεί με κανενός άλλου. Αυτό αποτελεί μια από τις βασικές προσωπικές προϋποθέσεις ενός ηθοποιού. Πρέπει να ανακαλύψει πως αισθάνεται και να το εκφράσει πλήρως αληθινά και ολοκληρωμένα μέσα από την δική του πραγματικότητα, διαφορετικά θα παίζει ακαδημαϊκά, επίπεδα και μονοδιάστατα, κάτι που συναντάμε συχνά στις μέρες μας. Άλλες προσωπικές προϋποθέσεις, είναι η ικανότητα του να φαντάζεται, να παρατηρεί τους ανθρώπους από το πώς πίνουν τον καφέ τους, πώς κάθονται, μέχρι το πώς περπατούν. Επίσης, να χρησιμοποιεί και τις πέντε αισθήσεις του, που είναι οι πύλες προς την αντίληψη: (Οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουμε μια βόλτα στο βουνό και δεν ακούμε τους ήχους της φύσης ή δε οσφραινόμαστε καν τον αέρα ή τα φυτά που βρίσκονται γύρω μας. Ο ηθοποιός υποχρεούται να το κάνει). Τέλος, να μην έχει τον φόβο της γελοιοποίησης, της απόρριψης και της καταστρατήγησης της εικόνας του. Η υποκριτική τέχνη, το ηθοποιείν, συνιστά έκθεση στον κόσμο!
Τα χαρακτηριστικά του καλού ηθοποιού
Καλός ηθοποιός είναι εκείνος που έχει αποφασίσει να παραδοθεί ολοκληρωτικά σε αυτό που κάνει. Εκούσια και ηθελημένη παράδοση σημαίνει θυσίες από τον προσωπικό χρόνο, την ιδιωτική ζωή, την ενέργεια και τη διάθεσή του. Με έναν τρόπο ο ηθοποιός δεν ανήκει μόνο στον εαυτό του.
Όσον αφορά στα ποιοτικά χαρακτηριστικά, ο ηθοποιός πρέπει να διαθέτει αρκετά και σε υψηλό βαθμό καλλιεργημένα. Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητο να διαθέτει μια τεχνική σε:
- φωνή: ο ηθοποιός οφείλει να έχει άριστη φωνητική άρθρωση, σωστή τοποθέτηση της φωνής, έλεγχο της έντασης και του τόνου.
- κίνηση: το σώμα του ηθοποιού είναι το όχημά του. Οπότε οφείλει να έχει πλαστικότητα στην κίνηση και έλεγχο του σώματός του, εκφράζοντας έτσι συναισθήματα και σκέψεις μέσω της κίνησης. Το σώμα του ηθοποιού οφείλει να έχει πειθαρχία και να αποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες του εκάστοτε ρόλου.
- συναισθηματική ερμηνεία: κάθε ηθοποιός δουλεύει δημιουργώντας αισθητηριακά, μία-μία, τις πραγματικότητες που οδηγούν στην ολοκλήρωση του χαρακτήρα. Για παράδειγμα, αν λόγου χάρη ο χαρακτήρας που υποδύεται στο έργο μιλά για τη σωματική του κατάπτωση, πρέπει ο ηθοποιός να δουλέψει για να δημιουργήσει αυτή την κατάπτωση και να φαίνεται φυσική και όσο πλήρης απαιτεί το έργο και ζητά ο σκηνοθέτης.
Μια σημαντική σημείωση: ο καλός ηθοποιός δε βραχυκυκλώνει τη φυσική διαδικασία με το να προσποιείται συμπεριφορές πάνω στην σκηνή. Ο καλός ηθοποιός βρίσκεται σε μια συνεχής εξάσκηση, έρευνα και μελέτη σώματος, φωνής, λόγου, κειμένων. Επιπλέον στοιχείο είναι και η καλή συγκέντρωση, παρά τους τυχόν περισπασμούς που μπορεί να συμβαίνουν γύρω του. Ταυτόχρονα να ξεχωρίζει για την ευγένεια και τον επαγγελματισμό του.
Εν κατακλείδι, ο καλός ηθοποιός οφείλει να ξέρει πώς να σχετίζεται με ανθρώπους επί και εκτός σκηνής. Κύριος σκοπός του επί σκηνής η επικοινωνία του με το κοινό. Αν τον τοποθετήσουν μέσα σ’ ένα γυάλινο μπουκάλι εκείνος θα πρέπει να βρει τρόπο να κάνει την υπέρβασή του, για να επικοινωνήσει με τους άλλους ανθρώπους. Δεν παίζει για τον εαυτό του. Εισέρχεται στα συναισθηματικά, πνευματικά και ψυχολογικά δεινά της ανθρωπότητας.
Πού και πώς μπορεί να εργαστεί ένας ηθοποιός
Ο ηθοποιός μπορεί να εργαστεί σε διάφορα κρατικά θέατρα ή στο ελεύθερο εμπορικό θέατρο. Επίσης σε παρεμφερή επαγγέλματα, όπως είναι οι σεναριογράφοι, οι σκηνοθέτες, οι εκφωνητές, οι τραγουδιστές. Ακόμη στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο ή σε διάφορους ραδιοφωνικούς σταθμούς.
Μπορεί να ενημερώνεται για ακροάσεις-συνεντεύξεις μέσω κάποιων καλλιτεχνικών πρακτορείων με ειδίκευση στους ηθοποιούς. Καλό είναι να έχει αντζέντη. Παράλληλα είναι απαραίτητο να δημιουργήσει ένα βιογραφικό ευανάγνωστο, κατατοπιστικό και καλογραμμένο, το οποίο θα συνοδεύεται πάντα από μία ή περισσότερες αντιπροσωπευτικές φωτογραφίες του καθώς αυτό θα είναι η πρώτη επαφή με τον υποψήφιο εργοδότη. Στο βιογραφικό αυτό πρέπει να παρουσιάζονται οι σπουδές του, οι δουλειές που έχει κάνει όσον αφορά στην τέχνη του (όχι αν έχει εργαστεί σε καφετέρια φέρ’ ειπείν), τα ταλέντα και οι ειδικές του δεξιότητες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, αν κάποιος μπορεί να καλλιεργήσει κάποιες ειδικές δεξιότητες, σίγουρα θα του φανούν χρήσιμες στην μετέπειτα πορεία του. Αυτό μπορεί να είναι από την απόκτηση ενός πτυχίου σε κάποια επιστήμη, την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας, ενός μουσικού οργάνου ή μιας πολεμικής τέχνης. Η επιλογή είναι πάντα προσωπική και εξαρτάται από τις επιδιώξεις του καθενός αλλά και από την ψυχοσύνθεση κάθε ανθρώπου.
Κλείνοντας, ο υποψήφιος ηθοποιός οφείλει να οπλιστεί με υπομονή, επιμονή, πίστη, ελπίδα και θάρρος για τους στόχους και τα όνειρά του. Η πορεία είναι μακρά και επίμονη…
Με ποιους συνεργάζεται ο ηθοποιός
Εφόσον η υποκριτική λαμβάνει χώρα μεταξύ δυο ή περισσότερων, ο ηθοποιός καλείται να είναι σε ετοιμότητα γιατί κάθε φορά έρχεται σε επαφή με διαφορετικούς ανθρώπους, είτε ηθοποιούς, είτε σκηνοθέτες κατά την διάρκεια μιας θεατρικής ή τηλεοπτικής δουλειάς. Ο σκηνοθέτης συνεργάζεται με τους ηθοποιούς για την διάπλαση των ρόλων και του ύφους της παράστασης. Θα πρέπει να διακρίνεται για την καλλιέργεια, τη μόρφωση, την ευγένεια, την αντίληψη, την ευαισθησία, την υπομονή αλλά και από μεγάλες αντοχές. Είναι εκείνος στον οποίο ο ηθοποιός «ακουμπά» την αυτοπεποίθησή του και αυτό προϋποθέτει την καλλιέργεια ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης, αλληλοσεβασμού και αγάπης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να κοπιάσουν και οι δύο. Ο σκηνοθέτης οφείλει να είναι απαιτητικός με τις δυνατότητες των ηθοποιών, για να «ανθίσει» η παράσταση. Φυσικά διαφέρει κατά πολύ με το να παράγει ή εκθέτει τους άλλους σε εντάσεις ή οποιαδήποτε μορφής βία. Χρειάζεται προσοχή. Αυτές οι διαχωριστικές γραμμές πρέπει να παραμένουν ευδιάκριτες ειδάλλως θα μπορούσαν να προκαλέσουν βλάβη. Βέβαια, ο ηθοποιός συνεργάζεται και με άλλους συντελεστές της παράστασης, όπως ο χορογράφος, ο ενδυματολόγος και άλλους πολλούς. Περισσότερες πληροφορίες για το θέμα στο άρθρο μας Θεατρική παράσταση, οι συντελεστές της.
Η Τέχνη ως προσφορά
Συνοψίζοντας, θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η τέχνη είναι προσφορά. Ο ηθοποιός καλλιεργεί τον πολιτισμό. Κάθε γενιά καλλιτεχνών προσθέτει στο μεγάλο ποτάμι του ελληνικού και του παγκόσμιου πολιτισμού τη δική της συνεισφορά και παραδίδει στους επόμενους. Δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα, μια απασχόληση. Έχει μεγάλη κοινωνική ευθύνη.
Η αποστολή του ηθοποιού στον πολιτισμό και στην κοινωνία
Ο ηθοποιός δρα και τοποθετείται μέσα στο πολιτιστικό γίγνεσθαι, για να δημιουργήσει την απαραίτητη συνθήκη για την επιστροφή του «χαμένου» ανθρώπου στις βαθύτερες πνευματικές ρίζες και παραδόσεις του, στην ομορφιά της ζωής, στις πραγματικές του ανάγκες, στην αυτογνωσία. Αυτό απαιτεί ένα είδος ασκητισμού. Είναι αδύνατον να προσεγγίζει τα κείμενα και δη τα μεγάλα ενώ τον απασχολούν ζητήματα επιβίωσης, ευζωΐας ή προσωπικά, που προκαλούν διάσπαση.
Πηγές
- Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου
- Δραματική Σχολή Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος
- Δραματική Σχολή Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου
- Δραματική Σχολή Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν»
- Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Ε.Κ.Π.Α.
- Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Α.Π.Θ.
Ηλ. ταχ.: [email protected]
Νεφέλη Τσιπουρίδη
Σκηνοθέτης – Θεατροπαιδαγωγός – Θεατρολόγος