Το διαζύγιο, τι είναι και τι προβλέπει ο νόμος
Σύνταξη άρθρου: Ευτυχία Γιαννακοπούλου
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Στην ελληνική κοινωνία, καθώς έχει εισέλθει και αυτή στο ευρύ πλαίσιο των μετανεωτερικών κοινωνιών, η έννοια του γάμου/οικογένεια, παρότι ως αξία είναι μακράν η σταθερότερη, έχει λάβει, ανάμεσα σε άλλα, το εξής χαρακτηριστικό: η μονιμότητα στο διηνεκές του/της συζύγου δε θεωρείται πια υποχρεωτική. Από την εμφάνιση μάλιστα της κρίσης και έπειτα έχει αυξηθεί ραγδαία ο αριθμός των διαζυγίων, ενώ η τέλεση γάμων παρουσιάζει τάση μείωσης σημαντική. Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει.
Στο παρόν άρθρο μας θα αναλύσουμε το νομικό πλαίσιο που ορίζει τα είδη του διαζυγίου, τη διαδικασία διαζυγίου καθώς και τα αίτια, που οδηγούν σε αυτό.
Τι είναι το διαζύγιο;
Το διαζύγιο είναι η διακοπή ενός γάμου ενώ, και οι δύο σύζυγοι βρίσκονται εν ζωή. Η πρωτοβουλία για να παρθεί ένα διαζύγιο μπορεί να είναι είτε του ενός, είτε και των δύο συζύγων ή ακόμα μπορεί να υπάρξει δικαστική απόφαση, για ορισμένους προβλεπόμενους λόγους που θα μελετηθούν παρακάτω στα αίτια ενός διαζυγίου.
Είδη και διαδικασία διαζυγίου
Σύμφωνα με το οικογενειακό δίκαιο τα είδη διαζυγίου είναι τέσσερα: α) το κατά αντιδικία διαζύγιο, β) το
συναινετικό διαζύγιο, γ) το διαζύγιο διετούς διάτασης και δ) το διαζύγιο λόγω αφάνειας.
Πριν δούμε αναλυτικά τη διαδικασία είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως σε περίπτωση θρησκευτικού γάμου απαιτείται εκτός από τη διαδικασία στο δικαστήριο και η πνευματική λύση από τη Μητρόπολη της περιοχής, όπου είχε τελεστεί ο γάμος. Φυσικά σε περίπτωση πολιτικού γάμου δεν μπορεί να απαιτείται πνευματική λύση.
Το κατά αντιδικία διαζύγιο
Σχετικά με το πρώτο είδος, το οποίο και ρυθμίζεται με το άρθρο 1439 εδάφιο α’ και β’ του Αστικού Κώδικα, οι σύζυγοι καταφεύγουν στη λύση του γάμου τους με το διαζύγιο κατά αντιδικία, όταν η μεταξύ τους σχέση έχει υποστεί ισχυρό κλονισμό. Ως ισχυρός κλονισμός ενός γάμου νοείται η κατάσταση κατά την οποία η σχέση των δύο συζύγων γίνεται αφόρητη εξ’αιτίας κάποιας συμπεριφοράς ή κάποιου γεγονότος που θεωρείται μείζον και οδηγεί στη λήξη του γάμου. Παραδείγματα τέτοιων συμπεριφορών και γεγονότων είναι η διγαμία, η μοιχεία, ο ξυλοδαρμός, ο εθισμός σε ουσίες ή παίγνια, η προσβολή της ηθικής του ενός συζύγου από τον άλλον ή η εγκατάσταση του ενός συζύγου σε άλλη οικία δηλαδή η εγκατάλειψη συζυγικής στέγης.
Το συναινετικό διαζύγιο
Σχετικά με το δεύτερο είδος διαζυγίου, το συναινετικό, αυτό ρυθμίζεται από το άρθρο 1441 του Αστικού Κώδικα και πρέπει να τονιστεί πως για να εκδοθεί απαραίτητη είναι η κοινή συμφωνία και των δύο συζύγων. Βασική προϋπόθεση για την έκδοσή του είναι ότι ο γάμος πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί έναν χρόνο πριν την αίτηση του διαζυγίου. Η δήλωση της συμφωνίας των συζύγων θα πρέπει να γίνει σε δύο διαφορετικές συνεδριάσεις του Δικαστηρίου, οι οποίες πρέπει να απέχουν μεταξύ τους τουλάχιστον έξι μήνες. Με τον Ν.4509/2017 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στη διαδικασία λύσης του γάμου με συναινετικό διαζύγιο, αφού προβλέφθηκε ότι πλέον ο γάμος δεν θα λύνεται με δικαστική απόφαση αλλά με υπογραφή συμφωνητικού ενώπιον συμβολαιογράφου. Η δήλωση αυτή γίνεται από τους συζύγους είτε αυτοπροσώπως στο Δικαστήριο είτε με ειδικό συμβολαιογραφικό πληρεξούσιο, το οποίο συντάσσεται ενώπιον συμβολαιογράφου μέσα στον τελευταίο μήνα πριν από κάθε συνεδρίαση. Αν από την πρώτη συνεδρίαση του Δικαστηρίου περάσουν δύο χρόνια η δήλωση της συμφωνίας παύει να ισχύει. Αφού λοιπόν πραγματοποιηθεί αυτή η διαδικασία, τότε μπορεί να εκδοθεί το συναινετικό διαζύγιο. Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, για να λυθεί ο γάμος, πρέπει να ρυθμίζεται η επιμέλειά τους, η διατροφή και η επικοινωνία με αυτά με την ίδια ή με άλλη έγγραφη συμφωνία μεταξύ των συζύγων η οποία ισχύει για 2 έτη. Σε περίπτωση διατροφής είναι υποχρεωτική η συμφωνία των δύο συζύγων ως προς το ύψος της καταβαλλόμενης διατροφής (ενώ μέχρι τώρα δεν ήταν αναγκαίο να συμφωνηθεί). Τούτο σημαίνει πως, εάν οι σύζυγοι δεν συμφωνήσουν ως προς τη διατροφή, η διαδικασία της συναινετικής λύσης του γάμου τους δεν δύναται να προχωρήσει.
Η έγγραφη αυτή συμφωνία υποβάλλεται από τους πληρεξούσιους δικηγόρους του κάθε συζύγου μαζί με τα ειδικά πληρεξούσια σε συμβολαιογράφο. Η κατάρτιση της συμβολαιογραφικής πράξης λύσης του γάμου πρέπει να απέχει τουλάχιστον 10 ημέρες από την έγγραφη συμφωνία των συζύγων, η ημερομηνία της οποίας αποδεικνύεται με βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των συζύγων από τη Γραμματεία του Ειρηνοδικείου της έδρας του συμβολαιογράφου, ο οποίος, θα καταρτίσει τη συμβολαιογραφική πράξη. Ο ορισμός δεκαήμερου μεταξύ της υπογραφής της έγγραφης συμφωνίας των συζύγων και της υπογραφής της συμβολαιογραφικής πράξης λύσης του γάμου αποσκοπεί στο να διασφαλίζεται ότι η απόφαση των συζύγων για τη λύση του γάμου τους είναι οριστική και ότι δεν θα αλλάξουν γνώμη. Μετά το πέρας του δεκαημέρου από την υπογραφή της έγγραφης συμφωνίας μεταξύ των συζύγων, ο συμβολαιογράφος συντάσσει πράξη με την οποία βεβαιώνει τη λύση του γάμου, επικυρώνει τις συμφωνίες των συζύγων και τις ενσωματώνει σε αυτή. Τη συμβολαιογραφική πράξη υπογράφουν οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους ή μόνον οι τελευταίοι, εφόσον είναι εφοδιασμένοι με ειδικό πληρεξούσιο. Μετά τη λήξη ισχύος της επικυρωμένης συμφωνίας, μπορεί να ρυθμίζεται η επιμέλεια, η επικοινωνία και η διατροφή των τέκνων για περαιτέρω χρονικό διάστημα με νέα συμφωνία και με την ίδια διαδικασία. Η λύση του γάμου επέρχεται με την κατάθεση αντιγράφου της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο, όπου έχει καταχωρηθεί η σύσταση του γάμου.
Το διαζύγιο διετούς διάστασης
Σχετικά με το τρίτο είδος το οποίο ρυθμίζεται από το άρθρο 1439 εδάφιο γ’ του Αστικού Κώδικα εφόσον οι σύζυγοι βρίσκονται σε διάσταση συνεχώς για τουλάχιστον 2 χρόνια, ο κλονισμός τεκμαίρεται και το διαζύγιο μπορεί να ζητηθεί, έστω και αν ο κλονισμός αφορά στο πρόσωπο του ενάγοντος δηλαδή εκείνου του συζύγου που οδηγεί τον άλλον σύζυγο στο δικαστήριο.
Το διαζύγιο λόγω αφάνειας
Σχετικά με το τέταρτο είδος, το οποίο ρυθμίζεται με το άρθρο 1440 του Αστικού Κώδικα και είναι το λιγότερο συνηθισμένο στην πράξη, καθένας από τους συζύγους μπορεί να ζητήσει το διαζύγιο όταν ο άλλος έχει κηρυχθεί σε αφάνεια. Η αφάνεια συνίσταται στη νομική κατάσταση που χαρακτηρίζει τις προσωπικές και περιουσιακές σχέσεις ενός προσώπου και η οποία κηρύσσεται με δικαστική απόφαση σε περίπτωση που το πρόσωπο έχει εξαφανιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να έχει δώσει σημεία ζωής και χωρίς να έχει βρεθεί από τις Αρχές και το πιθανότερο σενάριο να είναι ο θάνατος του προσώπου. Όταν η δικαστική απόφαση κήρυξης της αφάνειας καταστεί αμετάκλητη, τότε μπορεί να εγερθεί η αγωγή διαζυγίου. Η αγωγή διαζυγίου λόγω αφάνειας εκδικάζεται από το Μονομελές Πρωτοδικείο. Εάν το άφαντο πρόσωπο εμφανιστεί δεν μπορεί να αναιρέσει το διαζύγιο, γιατί πλέον ο γάμος έχει λυθεί. Αν το επιθυμούν οι πρώην σύζυγοι μπορούν να τελέσουν εκ νέου γάμο.
Λόγοι διαζυγίου
Τρεις είναι οι κύριοι λόγοι διαζυγίου: α) ο ισχυρός κλονισμός, β) η διετής διάσταση και γ) η αφάνεια.
Όπως αναφέραμε πιο πάνω ισχυρός κλονισμός είναι η διατάραξη των συζυγικών σχέσεων εξ’αιτίας διάφορων συμπεριφορών και γεγονότων, ώστε η συμβίωση να καθίσταται αφόρητη.
Η διάσταση
Ως διάσταση θα ορίσουμε τη φυσική και ψυχική απομάκρυνση του ενός συζύγου από τον άλλον με τη θέληση να μην έχουν πια κοινωνία βίου. Τα αίτια της διάστασης μπορεί να ποικίλλουν αφού μπορεί να ευθύνονται και οι δύο σύζυγοι, μόνο ο ένας, ή κάποιος τρίτος ή και κανένας. Βασικός λόγος της ισχύος της διάστασης είναι ότι αυτή πρέπει να εκδηλώνεται εσωτερικά και εξωτερικά. Όταν αναφερόμαστε στην εσωτερική εκδήλωση της διάστασης, επικεντρωνόμαστε στη βούληση και των δύο συζύγων να μην ζουν σαν ζευγάρι. Η εξωτερική διάσταση είναι η εντύπωση που δημιουργείται στους τρίτους ότι το ζευγάρι δεν επιθυμεί να συμβιώνει όπως για παράδειγμα στην περίπτωση που εγκαθίστανται σε διαφορετικά σπίτια.
Υπάρχουν οκτώ μορφές διάστασης σύμφωνα με τα αίτια που την προκαλούν: α) Αρχική ανυπαρξία έγγαμης συμβίωσης, β) Διάσταση με κοινή απόφαση, γ) Μονομερής διάσταση, δ) Διακοπή συμβίωσης (εγκατάλειψη ή αποπομπή), ε) Εγκατάλειψη κακόβουλη, στ) Εγκατάλειψη μη κακόβουλη, ζ) Διάσταση και παράλληλη διατήρηση ορισμένων εξωτερικών στοιχείων της έγγαμης συμβίωσης και η) Διάσταση και συνοίκηση των συζύγων.
Η αφάνεια
Τελευταίος λόγος ενός διαζυγίου είναι η αφάνεια. Αν ο θάνατος ενός προσώπου απλώς πιθανολογείται λόγω εξαφάνισής του ή λόγω απουσίας του για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς ειδήσεις, το δίκαιο δεν σπεύδει να τον αποδεχτεί αβίαστα αλλά εξομοιώνει τον εξαφανισθέντα με νεκρό μόνο μέσω της κήρυξής του σε αφάνεια με δικαστική απόφαση.
Μετά το διαζύγιο…
Γονική Μέριμνα
Η γονική μέριμνα αποτελεί καθήκον και δικαίωμα των γονιών οι οποίοι την ασκούν από κοινού. Αυτή περιλαμβάνει την επιμέλεια του παιδιού, την διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπησή του σε κάθε υπόθεση ή δίκη ή δικαιοπραξία που αφορά στο παιδί ή στην περιουσία του. Με το διαζύγιο η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο και μπορεί να ανατεθεί είτε στον έναν γονέα είτε και στους δύο (αν τελικά αυτοί συμφωνήσουν και ορίσουν συγχρόνως τον τόπο διαμονής του παιδιού) είτε ακόμη και σε τρίτο πρόσωπο, αναλόγως των συμφερόντων του παιδιού και της καταλληλότητας των γονιών. Ο γονέας όμως στον οποίον δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας δικαιούται να ζητάει πληροφορίες σχετικά με το παιδί και την περιουσία του. Σε περίπτωση θανάτου του ενός γονέα μετά το διαζύγιο, τότε αυτοδικαίως η άσκηση της γονικής μέριμνας περιέρχεται στον άλλον γονέα. Η ρύθμιση της άσκησης γονικής μέριμνας συνήθως γίνεται με την απόφαση του διαζυγίου, χωρίς να αποκλείεται όμως να γίνει με ξεχωριστή απόφαση. Η απόφαση που διατάσσει τη ρύθμιση της γονικής μέριμνας μπορεί στη συνέχεια να μεταβληθεί εφόσον αλλάξουν τα δεδομένα (π.χ. σοβαρή ασθένεια του συζύγου που την ασκεί, κακή και αμελή συμπεριφορά του απέναντι στο παιδί κ.α.). Εφόσον όμως υπάρχει επείγουσα περίπτωση, αυτή μπορεί να διαταχθεί με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (Α.Κ. άρθρο 1510).
Επιμέλεια
Η επιμέλεια του παιδιού περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση, την εκπαίδευσή του και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του. Οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να φροντίζουν και να ενισχύουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας, της ψυχικής και σωματικής υγείας του παιδιού τους. Επίσης να επιβλέπουν τις κοινωνικές του συναναστροφές, να το προτρέπουν να καλλιεργηθεί πνευματικά, πέραν της σχολικής του εκπαίδευσης, να το προσανατολίζουν επαγγελματικά αναλόγως με τις προσωπικές ικανότητες και κλήσεις του και να το βοηθήσουν να αναπτύξει μια υγιή και σωστή προσωπικότητα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, απαλλαγμένο από φυλετικές ή άλλου είδους προκαταλήψεις. Υποχρεούνται ακόμη να επιμελούνται της σωματικής υγείας του παιδιού τους, προσέχοντας τη διατροφή, την υγιεινή του καθώς και την ιατρική του περίθαλψη. Η επιμέλεια τέκνων αποτελεί περιεχόμενο της γονικής μέριμνας και μάλιστα είναι η σημαντικότερη από τις τρεις λειτουργίες της γονικής μέριμνας (επιμέλεια, διοίκηση της περιουσίας του και εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά στο πρόσωπο ή την περιουσία του τέκνου), αποτελώντας ουσιαστικά τον πυρήνα του γονικού λειτουργήματος. Αρμόδιο για την ανάθεση της επιμέλειας είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο. Πρωταρχικό κριτήριο είναι το συμφέρον του τέκνου. Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελμα, η πνευματική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης περιλαμβάνονται στα κριτήρια προσδιορισμού του συμφέροντος του τέκνου. Ουσιώδους σημασίας είναι η ύπαρξη τυχόν ιδιαίτερου δεσμού του τέκνου προς έναν από τους γονείς του, η οποία λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από το Δικαστήριο. Εάν η επιμέλεια έχει ανατεθεί με δικαστική απόφαση στον έναν γονέα π.χ. στη μητέρα, τότε έχει την αρμοδιότητα να αποφασίζει για τα τρέχοντα μόνο καθημερινά ζητήματα του παιδιού, ενώ για τα λοιπά σοβαρά ζητήματα όπως για παράδειγμα η ονοματοδοσία ή η επιλογή θρησκεύματος πρέπει να παραμένουν στον πυρήνα της γονικής μέριμνας.
Διατροφή
Ένα από τα σημαντικότερα θέματα που πρέπει να λυθούν μετά από ένα διαζύγιο είναι η διατροφή των παιδιών. Σε περίπτωση συναινετικού διαζυγίου τα θέματα διατροφής τέκνων λύνονται με το ιδιωτικό συμφωνητικό, ενώ κατά το διαζύγιο με αντιδικία ακολουθείται ξεχωριστή δικαστική διαδικασία για τη διεκδίκηση της διατροφής. Το μέτρο της διατροφής τέκνου προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες του παιδιού, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις συνθήκες της ζωής του. Η διατροφή παιδιού περιλαμβάνει τα όσα είναι αναγκαία για τη συντήρηση του τέκνου καθώς και όσα απαιτούνται για την ανατροφή του και την επαγγελματική και την εν γένει εκπαίδευσή του. Όσον αφορά στο περιεχόμενο της διατροφής τέκνων, νομολογιακά προκύπτει ότι για τη συντήρηση ενός ανηλίκου τέκνου απαραίτητη είναι η καταβολή μηνιαίων κονδυλίων για την τροφή, τη στέγη, την πληρωμή των λογαριασμών των Δ.Ε.Κ.Ο., την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (επισκέψεις σε ιατρούς, τυχόν ασφαλιστική κάλυψη υγείας, αγορά φαρμάκων, πραγματοποίηση εξετάσεων, νοσηλεία, κ.α.), την ένδυση, την υπόδηση, έξοδα συγκοινωνίας, έξοδα επικοινωνίας, ψυχαγωγία, έξοδα επαγγελματικής αποκατάστασης ή εκπαίδευσης (φροντιστήρια, αθλητικές δραστηριότητες, σχολικά έξοδα), θεωρητικής ή τεχνικής οποιουδήποτε βαθμού, συμπεριλαμβανομένης και της πανεπιστημιακής (όταν πρόκειται για ενήλικο τέκνο).
Η Πολιτεία έχει προβλέψει, ώστε το διαζύγιο και οι διαδικασίες του να μην αφήνουν εκκρεμότητες στον μετέπειτα βίο των διαζευγμένων είτε αυτοί έχουν παιδιά είτε όχι. Σε κάθε περίπτωση όμως τα πράγματα διευκολύνονται ή δυσκολεύουν από τον χαρακτήρα, τις προθέσεις, την προσωπικότητα, τις αντιλήψεις, τη συμπεριφορά, τις σκοπιμότητες, το ήθος, την ωριμότητα του καθενός. Ο γάμος αλλά και ένα διαζύγιο πρέπει να είναι αποφάσεις καλά μελετημένες και με πλήρη επίγνωση του τι σημαίνουν και του τι ακολουθεί μετέπειτα.
Όσον αφορά στις ψυχολογικές επιπτώσεις ενός διαζυγίου στα παιδιά, μπορείτε να τις πληροφορηθείτε στο άρθρο μας, Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν το διαζύγιο.
Πηγές:
- Παπαχρίστου Θανάσης Κ., 2005. Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου. Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα.
- Αστικός Κώδικας
Ηλ.ταχ.: [email protected]
Ευτυχία Γιαννακοπούλου
Διοικητικός Κοινωνικός Νομικός Επιστήμονας