Το σύστημα υγείας στην Ελλάδα, τι είναι και ποιος ο σκοπός του
Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός
Ένας όρος, που ακούμε πάρα πολύ συχνά και νομίζουμε πως τον γνωρίζουμε, είναι ο «Σύστημα Υγείας». Χρησιμοποιείται ευρέως και με μεγάλη ποικιλία σημασιών. Ας δούμε λοιπόν περί τίνος πραγματικά πρόκειται.
Αν και έχει καθιερωθεί το σύστημα υγείας να ταυτίζεται με το σύστημα ιατρικής περίθαλψης, πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν αναφερόμαστε στο πρώτο, εννοούμε κάτι πολύ ευρύτερο του συστήματος ιατρικής περίθαλψης. Το σύστημα υγείας περιλαμβάνει όχι μόνο τη συμβατική ιατρική περίθαλψη αλλά και υπηρεσίες που έχουν σχέση με πρόληψη και υγειονομική διαφώτιση, με οικογενειακό προγραμματισμό και διατροφή, με υπηρεσίες στέγης, ύδρευσης και αποχέτευσης, υγιεινής της κατοικίας και εργασίας κ.ά. καθώς έχει αποδειχθεί ότι η υγεία επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και η ασθένεια αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά μόνο με διατομεακή συνεργασία. Συνεπώς η ιατρική περίθαλψη αποτελεί υποσύστημα του ευρύτερου συστήματος υγείας. Έχοντας υπόψη τι είναι σύστημα γενικά, μπορούμε να ορίσουμε ως «σύστημα υγείας» το σύνολο των υγειονομικών μονάδων οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεξάρτηση με σκοπό τη διατήρηση και προαγωγή της υγείας του πληθυσμού.
Συνήθως το σύστημα υγείας ταυτίζεται, όπως προείπαμε και διαφαίνεται και από τον παραπάνω ορισμό, με το σύστημα παροχής ιατρικών φροντίδων. Σημειώνεται πως η υγεία δεν ορίζεται πλέον σαν η απουσία νόσου αλλά σαν η πλήρης φυσική, ψυχική και κοινωνική ευεξία του ατόμου. Με αυτήν την έννοια το σύστημα ιατρικών φροντίδων αποτελεί ένα από τα υποσυστήματα του συστήματος υγείας.
Τα υποσυστήματα του γενικού συστήματος υγείας
Το ενδιαφέρον μας για τον προσδιορισμό του συστήματος υγείας δεν επικεντρώνεται μόνο στην παραγωγή ή στη διανομή υπηρεσιών αλλά και στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού, το οποίο αποτελεί και τον βασικό σκοπό του συστήματος. Επομένως, το σύστημα υγείας θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως ένα σύστημα που αποτελείται από τρία υποσυστήματα, τα οποία βρίσκονται σε δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Τα τρία αυτά υποσυστήματα είναι τα εξής:
α) Το επίπεδο υγείας του πληθυσμού και η εξέλιξή του.
β) Η παραγωγή υπηρεσιών υγείας.
γ) Οι μηχανισμοί κάλυψης δαπανών.
- Το πρώτο υποσύστημα αφορά στην έρευνα και τις μετρήσεις της κατάστασης υγείας του γενικού πληθυσμού.
- Το δεύτερο υποσύστημα αφορά την παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών υγείας. Αποτελείται από το σύνολο των υγειονομικών μονάδων που βρίσκονται σε συνεχή συνεργασία και λειτουργική αλληλεπίδραση. Σκοπός αυτού του υποσυστήματος είναι η προστασία, η διατήρηση και προαγωγή της υγείας και υγιεινής του γενικού πληθυσμού. Το υποσύστημα αυτό επηρεάζεται από οικονομικό-τεχνικούς παράγοντες που προσδιορίζουν την παραγωγική διαδικασία στην οικονομία. Η διάρθρωση αυτού του υποσυστήματος διακρίνεται από τις παρακάτω υποδομές:
- Τις εισροές οι οποίες είναι η κτηριακή υποδομή, ο εξοπλισμός, το ανθρώπινο κεφάλαιο και οι οικονομικοί πόροι.
- Τη διαδικασία, η οποία προσδιορίζεται ως τέτοια με την έννοια ότι ο ασθενής που προσέρχεται στο σύστημα προκαλεί μια παραγωγική διαδικασία (λήψη ιστορικού, εργαστηριακός και κλινικός έλεγχος, διάγνωση, θεραπεία, αποκατάσταση, και επανέλεγχος).
- Τις εκροές οι οποίες είναι η διάρκεια νοσηλείας, οι εισαγωγές, οι εξετάσεις κ.λπ. .
- Τα αποτελέσματα τα οποία αφορούν στο επίπεδο και την εξέλιξη των δεικτών της θνησιμότητας, νοσηρότητας κ.ά., βάσει των οποίων μετράται η βελτίωση και εξέλιξη του επιπέδου υγείας του γενικού πληθυσμού.
- Το τρίτο υποσύστημα αναφέρεται στους μηχανισμούς κάλυψης των δαπανών. Το υποσύστημα αυτό λαμβάνει υπόψιν του, πράγμα που υποχρεούται να κάνει ώστε να καταφέρει να λειτουργήσει όλο το σύστημα, τις παρακάτω παραμέτρους:
- Σήμερα οι δαπάνες υγείας αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς και θέτουν σε πραγματικό κίνδυνο την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη όλων των χωρών του κόσμου.
- Το αγαθό υγεία θεωρείται κοινωνικό αγαθό με καταναλωτικό και επενδυτικό χαρακτήρα, που ικανοποιεί άμεσα ανάγκες και επενδύει μεσοπρόθεσμα στην παραγωγική ανάπτυξη.
- Το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης αναπτύχθηκε σημαντικά και, μέσω των εισφορών, κάλυψε μεγάλο μέρος των δαπανών υγείας. Η κοινωνική ασφάλιση είναι λύση στο πρόβλημα της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας. Απαιτεί όμως και την εύρυθμη λειτουργία των μηχανισμών είσπραξης εσόδων του κράτους, την καλή κατάσταση της Οικονομίας αλλά και την ομαλή διαδοχή των γεννήσεων με τους θανάτους και όχι υπογεννητικότητα.
Τα τρία αυτά υποσυστήματα, όπως τα περιγράψαμε, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους και ταυτόχρονα επηρεάζονται από το εξωτερικό περιβάλλον, την εξέλιξη της επιστήμης και τεχνολογίας, τη βελτίωση θεραπευτικών μεθόδων, την άνοδο του προσδόκιμου ζωής κ.ο.κ. .
Σκοποί και στόχοι του συστήματος υγείας
Όπως ήδη γνωρίζουμε η αναγκαιότητα ύπαρξης και λειτουργίας ενός συστήματος καθορίζεται από τη χρησιμότητα των σκοπών του και από την ικανότητα να επιτυγχάνει τους στόχους που θέτει για να εκπληρώσει τους σκοπούς του.
Σύμφωνα με τη σύγχρονη θεώρηση ο σκοπός ενός συστήματος υγείας είναι η διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού με απώτερο σκοπό τη συμβολή του συστήματος υγείας, ως βασικού θεσμού του κοινωνικού κράτους, στη διασφάλιση και βελτίωση του επιπέδου ευημερίας και ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Οι στόχοι, από την άλλη, για την προσέγγιση ή την επίτευξη του βασικού αυτού σκοπού αφορούν στην παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών σύμφωνα με την εκτίμηση των αναγκών υγείας. Τόσο οι σκοποί όσο και οι στόχοι πρέπει να προσδιορίζονται με σαφή κριτήρια, ώστε να είναι δυνατή η μέτρησή τους. Συνήθως χρησιμοποιούνται οι δείκτες υγείας για την εκτίμηση του επιπέδου υγείας και οι δείκτες προσφοράς και χρησιμοποίησης (κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών υγείας) για την παραγωγή και διανομή υπηρεσιών και αγαθών υγείας.
Ένα ολοκληρωμένο σύστημα υγείας, για να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί στον μέγιστο βαθμό, επιβάλλεται να μπορεί να εκτιμά την αποτελεσματικότητά του στην επίτευξη των στόχων του, να δύναται να επανακαθορίζει τους στόχους του, να σχεδιάζει και να προγραμματίζει τα μέσα για την επίτευξή τους.
Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος υγείας
Κύρια γνωρίσματα ενός συστήματος υγείας, ανεξάρτητα από τη μορφή που έχει, είναι τα εξής:
- Διαθεσιμότητα των υπηρεσιών υγείας, δηλαδή η δυνατότητα του συστήματος να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον πληθυσμό χωρίς εμπόδια και χρονικούς περιορισμούς.
- Προσπελασιμότητα των υπηρεσιών υγείας. Κάθε άτομο, οποιασδήποτε κοινωνικο-οικονομικής θέσης, πρέπει να έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες υγείας. Αυτό προϋποθέτει ισότιμη κατανομή των πόρων και υπηρεσιών υγείας και πάντα σύμφωνα με τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού.
- Συνέχεια στη προσφορά υπηρεσιών υγείας. Η προσφορά υπηρεσιών υγείας προς τον πληθυσμό δεν περιορίζεται μόνο στο στάδιο της θεραπευτικής αντιμετώπισης μια ασθένειας αλλά επίσης καλύπτει τα στάδια πριν και μετά την εμφάνιση της νόσου.
- Ισότητα ή ίσες ευκαιρίες στη χρήση των υπηρεσιών. Η ισότητα στη χρήση υπηρεσιών υγείας επιδέχεται δυο εννοιολογικούς προσδιορισμούς. Ο ένας αφορά την ίση μεταχείριση μεταξύ ίσων (οριζόντια ισότητα), όπου μόνον όταν οι χρήστες των υπηρεσιών είναι ίσοι, επιτυγχάνεται ισότητα. Ο δεύτερος αφορά στην άνιση μεταχείριση μη ίσων ατόμων (κάθετη ισότητα). Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει ανομοιογένεια στην ικανοποίηση των αναγκών υγείας και το αποτέλεσμα είναι αυξανόμενη ανισότητα.
- Το οργανωτικό επίκεντρο του συστήματος. Κάθε σύστημα υγείας, στη διαδρομή του στον χώρο και στον χρόνο, δίνει ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη ενός συγκεκριμένου τύπου υπηρεσιών υγείας, ο οποίος λειτουργεί ως επίκεντρο γύρω από τον οποίο αναπτύσσεται το σύστημα υγείας στο σύνολό του. Άλλα συστήματα έχουν ως επίκεντρο το νοσοκομείο της δευτεροβάθμιας περίθαλψης (νοσοκομειακό σύστημα) και άλλα οργανώνονται και διαρθρώνονται με επίκεντρο την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Κατά αντιστοιχία τα συστήματα με επίκεντρο το νοσοκομείο δίνουν έμφαση στη θεραπευτική αντιμετώπιση της ασθένειας, ενώ τα συστήματα με επίκεντρο την πρωτοβάθμια περίθαλψη δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην πρόληψη της ασθένειας και στην αποκατάσταση μετά τη θεραπεία.
Συμπέρασμα…
Εν κατακλείδι, το κοινωνικό κράτος και το σύστημα υγείας έχουν μια ταυτόσημη πορεία ανάπτυξης, αφού το δεύτερο αποτελεί υποσύστημα του πρώτου. Μέσα από λιγότερο ή περισσότερο κρατικό παρεμβατισμό και με βάση τις επικρατούσες σε κάθε χώρα κοινωνικο-οικονομικές και ιστορικό-πολιτικές συνθήκες οι υπηρεσίες υγείας εξελίσσονται. Σήμερα, με τη βοήθεια κυρίως της επιστήμης του προγραμματισμού και της οργάνωσης, συνθέτουν ένα από τα πλέον πολύπλοκα και δαπανηρά κοινωνικά συστήματα. Μέσα σε αυτό όχι μόνο εμπλέκονται οι χιλιάδες επαγγελματίες υγείας και οι ασθενείς, τα πολύπλοκα κτήρια και μηχανήματα υψηλής τεχνολογίας, αλλά αναδύονται και θέματα ηθικής και δεοντολογίας, κοινωνικής δικαιοσύνης, ιατρικού απορρήτου και τέλος της διαχείρισης της ίδιας της ζωής των ασθενών.
Πηγές
Σαρρής Σ., Σούλης Μ., Θεοδώρου Μ. 2001. Συστήματα Υγείας, Εκδόσεις Παπαζήση
Ηλ.Ταχ.: [email protected]
Λίνα Ριζκάλα
Αναστασία Μοσχόβη
Λογίστρια