Γεωδιαδρομώντας ανά την Αττική

Σύνταξη άρθρου: Οδυσσέας Αρχοντίκης

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός, Στέλλα Κυρίκου

Τι είναι ο Γεώτοπος και γεωλογικό μνημείο

Όπως αναφερθήκαμε και σε προηγούμενο άρθρο μας, η αναγνώριση μίας θέσης ως γεωλογικού μνημείου, δεν είναι κάτι απλό και εύκολο και πολλές φορές παραμένει ως έναν βαθμό, μία αρκετά υποκειμενική διαδικασία. Το κλειδί όμως για την αναγνώριση Γεωτόπων και την κατανόηση της αξίας τους στο ευρύ περιβαλλοντικό γίγνεσθαι είναι η βιωματική εμπειρία και αυτή προσφέρεται κατά κύριο λόγο μέσω Γεωδιαδρομών, δηλαδή όπως φανερώνει και η λέξη, διαδρομών βασισμένων στην ερμηνεία της Γεωλογίας.

Στο σημερινό μας λοιπόν άρθρο, προτείνουμε μία γεωδιαδρομή απολαυστική μα συνάμα εκπαιδευτική, που να μπορεί ωστόσο να προσφέρει μέσα από την ουσιαστική επαφή με το γεωπεριβάλλον και τα πολιτισμικά στοιχεία του κάθε τόπου, βασική γνώση και βιωματική εμπειρία για μικρούς και μεγάλους γεωερευνητές. Μία γεωδιαδρομή αποτελείται από Γεώτοπους, τους οποίους επισκεπτόμαστε τον έναν μετά τον άλλον.

Πάμε να ξεκινήσουμε τη Γεωδιαδρομή μας

Σημείο 1^ο: Ακρόπολη των Αθηνών

Ο ιερός λόφος της Ακρόπολης των Αθηνών, όπως καταδείξαμε διεξοδικά σε προηγούμενο άρθρο (Η Ακρόπολη, ένα Γεωλογικό Μνημείο), αποτελεί ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO με πολυποίκιλο και ιδιαίτερο γεωλογικό ενδιαφέρον, το οποίο παραμένει σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό. Πρόκειται για μία ασβεστολιθική μάζα ηλικίας 100 και πλέον εκατομμυρίων ετών, που «ταξίδεψε» πριν από 40 περίπου εκατομμύρια χρόνια από την περιοχή Αγχεσμός (Λυκοβούνια ή Τουρκοβούνια) και «έφτασε» στο σημείο των Αθηνών, όπου και συναντάται σήμερα. Με γεωλογικούς όρους, η μάζα αυτή αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως λόφος μάρτυρας (inselberg) και συνιστά «απομεινάρι» προηγούμενου αναγλύφου της πεδιάδας της Αθήνας. Στις κλιτύες δε του λόφου εντοπίζονται καρστικά (δηλαδή χημικώς διαλυμένα από τη δράση του νερού, ασβεστολιθικά πετρώματα) έγκοιλα και σπήλαια, τα οποία συνιστούν επιπρόσθετο χαρακτηριστικό για την ανάδειξη του λόφου σε Γεώτοπο. Σήμερα, η Ακρόπολη των Αθηνών αποτελεί ένα μοναδικό γεωλογικό-γεωιστορικό μνημείο που δεσπόζει στο κέντρο της Αθήνας και αξιοποιείται σήμερα και τουριστικά. Η οδική πρόσβαση στην Αθήνα είναι εύκολη και γρήγορη από όλη σχεδόν την Αττική μέσω των οδικών αξόνων Συγγρού, Πειραιώς, Μεσογείων, Κηφισίας, Λένορμαν και Αχαρνών.

 

Σημείο 2^ο: ‘Εκθεση Παλαιοντολογικών Ευρημάτων – Πικέρμι

 Το Πικέρμι βρίσκεται στους βορειοανατολικούς πρόποδες του Πεντελικού όρους, με πρόσβαση είτε μέσω δημόσιας συγκοινωνίας είτε αυτοκινήτου, ακολουθώντας την Αττική οδό και τη λεωφόρο Μαραθώνος. Πρόκειται για έναν αξιοσημείωτο Γεώτοπο με ιδιαίτερο παλαιοντολογικό πλούτο, εξ ου και η εύστοχη ονομασία που του αποδόθηκε από σύγχρονους ερευνητές ως η «Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας». Τα απολιθωματοφόρα σημεία του Πικερμίου έχουν διακριθεί για πλήθος παλαιοντολογικών ευρημάτων με ξεχωριστή φήμη στη διεθνή κοινότητα των επιστημόνων, καθώς αυτά παρέχουν σημαντικά στοιχεία για τον τρόπο εξέλιξης θηλαστικών και άλλων οργανισμών εδώ και περίπου 10 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Ειδικότερα, από ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή, ήδη περισσότερα από 50 διαφορετικά είδη ζώων έχουν βρεθεί και προσδιορισθεί και αυτά αποδεικνύεται πως αντικατοπτρίζουν ένα παλαιοπεριβάλλον (περιβάλλον δηλαδή κατά το παρελθόν) που μοιάζει με της Αφρικής. Όλα αυτά διεθνώς αποδίδονται με τον όρο «Πικερμική Πανίδα». Περισσότερες πληροφορίες για τα απολιθώματα αυτά και την Πικερμική Πανίδα γενικότερα στο άρθρο μας «Πικέρμι, παγκόσμιας αξίας απολιθώματα στην Αττική!». Σήμερα στον δήμο Ραφήνας και συγκεκριμένα στην παλαιά κοινότητα Πικερμίου στεγάζεται μία έκθεση με πλήθος σημαντικών παλαιοντολογικών ευρημάτων, που άρχισαν να ανακαλύπτονται ήδη από το 1838 και συνετάραξαν τις γεωεπιστήμες στο πέρας του χρόνου παγκοσμίως. Ο εκθεσιακός αυτός χώρος περιλαμβάνει δείγματα από γιγαντιαία δεινοθήρια, μαχαιρόδοντες και άλλα αιλουροειδή, ελάφια, ιππάρια κ.ά., που έχουν ανασκαφεί από το Πικέρμι και συμβάλλουν με διαυγώς εκπαιδευτικό χαρακτήρα στην κατανόηση του παλαιοπεριβάλλοντος.

 

Σημείο 3^ο: Μουσείο Ορυκτών Κ.Ι. Οικονομόπουλου

Το μουσείο Ορυκτών Κ.Ι. Οικονομόπουλου αποτελεί ένα όμορφο μουσείο, που λειτουργεί απο το 1995 και αριθμεί πάνω από 3.000 εκθέματα ορυκτών, λειασμένων λίθων και απολιθωμάτων, ενώ παράλληλα διαθέτει σπάνια ορυκτά και κοσμήματα προς πώληση. Βρίσκεται επί της οδού Παρόχθιος 1, έξω από τα Καλύβια Θορικού στην Αττική και ο χώρος του πλαισιώνεται από βοτανικό κήπο με πλήθος διάφορων φυτών και αναγραφές που επεξηγούν την ονομασία και την ιστορία του κάθε είδους. Παράλληλα, το μουσείο δέχεται επισκέψεις σχολείων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Εκτός δε του καθαρά εκπαιδευτικού χαρακτήρα, το μουσείο Κ.Ι. Οικονομόπουλου αποτελεί σημαντικό ερευνητικό κέντρο παρέχοντας στον επισκέπτη τη δυνατότητα επιστημονικής μελέτης των εκθεμάτων τόσο μακροσκοπικά (με γυμνό μάτι) όσο και στερεοσκοπικά (με τη χρήση στερεοσκοπίου). Ορυκτά και απολιθώματα που έχουν αποκτηθεί από διάφορα σημεία της Ελλάδας και του εξωτερικού εκτίθενται με τέτοιον τρόπο, ώστε να γίνονται εύκολα και αβίαστα συγκρίσεις εκθεμάτων της ίδιας ορυκτολογικής κατηγορίας.

 

Σημείο 4^ο: Σπήλαιο Νυμφολήπτου

Το σπήλαιο Νυμφολήπτου βρίσκεται στον λόφο Κρεβάτι σε υψόμετρο περίπου 260 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και ανήκει στην περιοχή της βόρειας Βάρης, στις νότιες πλαγιές του Υμηττού. Το σπήλαιο απέχει από τη Βάρη 5 χιλιόμετρα, από χωματόδρομο από τη Σχολή Ευελπίδων, αλλά είναι πιο εύκολα προσβάσιμο από την περιοχή της Βούλας και το δρόμο που συνεχίζει μετά το κοιμητήριο. Πρόκειται για μία καρστική μάζα ασβεστολίθων ύψους 10 μέτρων, η οποία με την πάροδο του χρόνου λόγω χημικής διάλυσης και διάβρωσης κατέρρευσε. Το σπήλαιο χωρίζεται σε δύο σημαντικά μέρη και ο διαχωρισμός γίνεται μέσω ενός τοίχου από σταλακτίτες και ανάγλυφες παραστάσεις. Εντός δε του σπηλαίου αυτού έχουν βρεθεί εκατοντάδες λυχνάρια ιδιαίτερου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος και μάλιστα δύο εξ αυτών εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το σπήλαιο Νυμφολήπτου, σύμφωνα με την ιστορία, σμιλεύθηκε από τον Θηραίο γλύπτη Αρχέδημο σε άντρο των Νυμφών και αποτέλεσε χώρο λατρείας μέχρι και τον 3^ο αιώνα π.Χ. . Πολύ αργότερα, το 1901, πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Σήμερα, αποτελεί έναν όμορφο Γεώτοπο με ιδιαίτερο γεωμορφολογικό, σπηλαιολογικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

 

Σημείο 5^ο: Λιμνοδολίνη Βουλιαγμένης

Η λίμνη (ή λιμνοδολίνη) της Βουλιαγμένης αποτελεί ένα σημαντικό τουριστικό σημείο που τοποθετείται στα νότια παράλια της Αττικής χερσονήσου και σε απόσταση 20 χιλιόμετρων νοτιοανατολικά της Αθήνας. Ανήκει στον καλλικρατικό δήμο Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης και η πρόσβαση στο σημείο αυτό είναι εφικτή από τις λεωφόρους Ποσειδώνος, Βουλιαγμένης και Αθηνών-Σουνίου. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο φυσικό μνημείο, το εντυπωσιακό σχήμα του οποίου προέρχεται από συγκεκριμένες γεωλογικές μεταβολές. Ειδικότερα, το κατώτερο μάρμαρο που αποτελεί και το υπόβαθρο της ακολουθίας, διανοίχθηκε κατά το παρελθόν και, λόγω καρστικής διάβρωσης από τη δράση του νερού, η οροφή του σπηλαίου, που προϋπήρχε στην ίδια θέση, κατέρρευσε. Το νερό της λίμνης αναβλύζει από πηγές βάθους 50 και 90 μέτρων, είναι υφάλμυρο και θεωρείται λόγω των συστατικών του θεραπευτικό. Η λίμνη της Βουλιαγμένης έχει χαρακτηριστεί γενικώς προστατευόμενος υγρότοπος από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR* ενώ παράλληλα συμπεριλαμβάνεται στον εθνικό κατάλογο NATURA 2000*2. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για ένα ειδυλλιακό τοπίο με ένα σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο παγκόσμιας εμβέλειας που σίγουρα αξίζει να επισκεφτείτε!

 

*Σύμβαση RAMSAR: Σύμβαση για τους Υγροβιότοπους Διεθνούς Σημασίας που υπογράφηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1971 στην περσική πόλη Ραμσάρ και άρχισε να ισχύει από τις 21 Δεκεμβρίου 1975 και έπειτα. Περισσότερες από 2.300 τοποθεσίες ανά τον κόσμο, περιλαμβάνονται στη συνθήκη, συνολικής έκτασης σχεδόν 2.500.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η Ελλάδα έχει υπογράψει τη συγκεκριμένη σύμβαση και την επικύρωσε με τη νομοθεσία Ν.Δ.191/74.

*2 Δίκτυο ΝATURA 2000: Δίκτυο οικολογικά προστατευόμενων περιοχών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποτελείται από ειδικές ζώνες διατήρησης και περιοχές ειδικής προστασίας που ορίζονται αντίστοιχα βάσει προστασίας οικοτόπων και πτηνών. Κύριος στόχος του δικτύου είναι να διασφαλίσει τη µακροπρόθεσµη διατήρηση των πιο πολύτιµων και των πλέον απειλούµενων ειδών και ενδιαιτηµάτων τους σε ικανοποιητικό επίπεδο. Στο δίκτυο περιλαμβάνονται χερσαίες και θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.

 

Φτάνοντας λοιπόν στο τέλος αυτής της γεωδιαδρομής κατανοούμε πως τέτοια μονοπάτια συνδυάζουν στοιχεία διαφορετικής γεωλογικής, περιβαλλοντικής, ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας και σκοπιάς και αυτό γιατί σκοπεύουν να εκπαιδεύσουν σφαιρικά τον κάθε ενδιαφερόμενο, τον επισκέπτη τους. Το βασικό κίνητρο κάθε Γεωδιαδρομής είναι η αποτύπωση της αξίας των Γεωτόπων της και η ανάδειξη της σημασίας τού να προστατεύουμε το Γεωπεριβάλλον. Αυτό εξασφαλίζεται μόνο μέσω μίας διαδικασίας ψυχαγωγίας και βιωματικής επαφής με το περιβάλλον και τη Γεωλογία, που στοχεύει εν τέλει στην ανάδειξη του Γεωτουρισμού και στην υιοθέτηση ουσιαστικής (γεω)περιβαλλοντικής συνείδησης.

 

Πηγές

ARCHONTIKIS, O., 2017: Revealing the Geoheritage of Attica and Eastern Peloponnese through geotouristic routes, BSc thesis, Dept. of Geology & Geoenvironment, National and Kapodistrian University of Athens, Greece.

SYMEONIDIS N., THEODOROU G.E., 1988: The first results of the paleontological excavations in Vraona Cave, Attika (in Greek).

THEODOROU G., NICOLAIDES S., 1988: Stratigraphic horizons at the classic Mammal Locality of Pikermi, Attica, Greece. Modern Geology, Gordon and Breach, pp. 177-181, UK.

ΒΕΛΙΤΖΕΛΟΣ, Ε., ΜΟΥΝΤΡΑΚΗΣ, Δ., ΖΟΥΡΟΣ, Ν., ΣΟΥΛΑΚΕΛΛΗΣ, Ν., 2002: Άτλαντας των Γεωλογικών μνημείων του Αιγαίου, εκδ. Υπουργείο Αιγαίου, σ. 351.

ΒΟΥΓΙΟΥΚΑΛΑΚΗΣ, Γ., 2008-2010: Ηφαιστειακά τοπία και ηφαίστεια της Ελλάδας. Το σύγχρονο ελληνικό πολιτισμικό τοπίο: Ένας αεροφωτογραφικός άτλας, ερευνητικό πρόγραμμα, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.

ΜΠΟΡΝΟΒΑΣ Ι., 1999: Τα φυσικά μνημεία της Ελλάδας. σ. 347, Αθήνα.

ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ Κ., ΚΟΤΑΜΠΑΣΗ Χ., ΣΚΕΝΤΟΣ Α., 2005: Γεωμορφολογική εξέλιξη του Λεκανοπεδίου των Αθηνών. 1η Ημερίδα Γεωμορφολογίας και Περιβάλλοντος, ΕΓΕ, Θεσσαλονίκη.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΝΥΜΦΟΛΗΠΤΟΥ Η ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΑΝΟΣ, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Στέλλα Κυρίκου

Γεωλόγος – Παλαιοντολόγος

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Οδυσσέας Αρχοντίκης

Γεωλόγος-Γεωπεριβαλλοντολόγος με μεταπτυχιακή ειδίκευση στην Παλαιοντολογία-Παλαιοκλιματολογία