Σύνταξη άρθρου: Καλλιόπη Σκαρπέτη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Ψυχολογία ορίζεται ως η επιστημονική μελέτη των λειτουργιών νου και της συμπεριφοράς. Μέσω αυτής κατανοούμε σε βάθος τις ανθρώπινες συμπεριφορές και γιατί το άτομο σκέφτεται και πράττει με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ο Αριστοτελης αναφέρει σε απόσπασμα του στο «Περί ψυχής» πως η ψυχολογία μπορεί εύλογα να καταταχθεί μεταξύ των πρώτων επιστημών και ότι η γνώση της ψυχής συμβάλλει αναμφισβήτητα στην αναζήτηση της αλήθειας.

Η επιστήμη της ψυχολογίας στηρίζεται σε έναν διαχωρισμό σε δύο γενικές κατευθύνσεις, που είναι από τη μια αυτή της θεωρίας και της γνώσης του τι συμβαίνει και γιατί και από την άλλη αυτή της χρήσης αυτής της γνώσης για τη βελτίωση της κοινωνίας και του ατόμου. Ας τις δούμε.

Η θεωρία

Όσον αφορά στο πλαίσιο της θεωρίας, οι μορφές ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης είναι οι εξής:

• Η ψυχανάλυση (Φροϋδισμός)

Ίσως η πιο γνωστή μορφή θεραπευτικής πρακτικής. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι πως εστιάζει στην μελέτη του ασυνειδήτου. Βασίζεται στις θεωρίες του Σίγκμουντ Φρόιντ (Sigmund Freud) για το δυναμικό ασυνείδητο και έχει ως στόχο ο ασθενής να αποκτήσει ενσυναίσθηση των ασυνειδήτων συγκρούσεων, που βασίζονται σε παιδικές επιθυμίες. Με λίγα λόγια, να καταφέρει ο ασθενής να θεραπεύσει τραύματα τα οποία προκλήθηκαν είτε σε παιδική ηλικία είτε κατά τη μετέπειτα ζωή του.

• Ο Συμπεριφορισμός (μπιχεβιορισμός – behaviourism)

Μορφή θεραπευτικής προσέγγισης που εστιάζει στην έκδηλη συμπεριφορά και έχει ως εργαλείο διάφορες τεχνικές εξαρτημένης μάθησης. Σκοπός της είναι να αλλάξει την συμπεριφορά του ασθενούς. Έχει αποδειχθεί πως η συμπεριφοριστική θεραπεία είναι αποτελεσματική ιδιαίτερα σε άγχος, σε φοβίες, σε ιδεοψυχαναγκαστικές διαταραχές, στην κατάθλιψη κ.λπ. . Υποστηρίζεται πως με τον αποτελεσματικότερο έλεγχο του περιβάλλοντος ενός ατόμου είμαστε σε θέση να διαμορφώσουμε οποιαδήποτε συμπεριφορά. Ο τρόπος με το οποίο λειτουργεί είναι ο εξής: Ο ειδικός ωθεί τον θεραπευόμενο να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη αλληλουχία πράξεων, η οποία σταδιακά θα μεταβάλλει την συμπεριφορά που καθιστούσε τον ασθενή δυσλειτουργικό. Η ιδέα του συμπεριφορισμού πρωτοεκφράστηκε από τον Τζον Γουάτσον (John Watson).

• Η Γνωσιακή ψυχολογία

Στη σχολή αυτή θεωρείται πως η συμπεριφορά καθορίζεται ανάλογα από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας και τον κόσμο. Η προσοχή εστιάζεται στον τρόπο που ένα άτομο αντιλαμβάνεται ένα γεγονός και όχι στο ίδιο το γεγονός καθεαυτό. Αυτό σημαίνει πως ο θεραπευόμενος μοιράζεται τα συναισθήματα και τις σκέψεις του, όπως εκείνος πιστεύει πως τα βιώνει, και σε συνεργασία με τον θεραπευτή επαληθεύουν τις εμπειρίες του ασθενή στο παρόν. Πατέρας της γνωσιακής θεραπείας υπήρξε ο Άαρον Μπεκ (Aaron Beck).

• Η Μορφολογική Ψυχολογία (Gestalt)

Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση η οποία ονομάζεται διεθνώς Gestalt θεραπεία. Στοχεύει στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και εξέλιξης. Γενικώς, ποστηρίζει ένα μοντέλο αυτό-πραγμάτωσης καθώς ο άνθρωπος από την στιγμή που πάτησε το πόδι του στην Γη έχει ως μοναδικό στόχο την επίτευξη της προσωπικής αρμονίας και ευεξίας. Αυτό όμως επιτυγχάνεται με την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον στο οποίο υφίσταται ως πολιτικό και κοινωνικό ον. Δηλαδή, το άτομο χρειάζεται να κατανοήσει πως υπάρχει ως οντότητα η οποία βασίζεται σε άλλες οντότητες για να είναι εφικτή η ύπαρξή της.

• Η Εξελικτική Ψυχολογία

Θεωρία που υποστηρίζει πως η συμπεριφορά και η συναισθηματική οντότητα ενός ατόμου είναι αποτέλεσμα γενετικής κληρονομιάς. Η εξελικτική προσέγγιση προέρχεται από τον Δαρβίνο και υποστήριξε ότι η κληρονομικότητα δεν καθορίζει μόνο φυσικά γνωρίσματα αλλά και τον χαρακτήρα του ατόμου. Αν ο θεραπευτής ακολουθήσει τον συγκεκριμένο τρόπο προσέγγισης αναζητά να κατανοήσει το ιστορικό του ασθενή όπως λ.χ. το οικογενειακό του πλαίσιο και από αυτό να αντλήσει πληροφορίες, οι οποίες θα τον βοηθήσουν να προβλέψει την εξέλιξη του ασθενούς. Έτσι δύναται ο θεραπευτής να επέμβει θεραπευτικά στην εξέλιξη αυτή, της οποίας τη συνέχεια υποθέτει βάσιμα.

• Η Νευροψυχολογία

Ονομάζεται η μελέτη της συμπεριφοράς ατόμων με εγκεφαλική βλάβη. Ασχολείται με την σχέση ανάμεσα στον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά μας και το πώς η δομή του εγκεφάλου μας επηρεάζει τον τρόπο σκέψης μας. Για παράδειγμα, ο νευροψυχολόγος αξιολογεί άτομα με εγκεφαλικές βλάβες έτσι ώστε να μπορέσει να κατανοηθεί σε βάθος πώς η συμπεριφορά του ασθενούς έχει επηρεαστεί από τη βλάβη που φέρει και να σχεδιαστεί ένα ορθό πρόγραμμα αποκατάστασης.

• Η Βιοψυχολογία

Η Βιολογική Ψυχολογία ή Βιοψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη της βιολογίας της συμπεριφοράς. Μελετά πώς τα ψυχολογικά φαινόμενα, όπως η αντίληψη, η νόηση, η συμπεριφορά παράγονται από τη δραστηριότητα του εγκεφάλου.

• Η Ψυχιατρική

Η ψυχιατρική είναι κλάδος της ιατρικής. Το αντικείμενό της είναι να μελετά τις ψυχικές διαταραχές (σχιζοφρένεια, ψυχοσύνδρομα, αλκοολισμός, εξαρτήσεις, διατροφικές διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας και άλλες πολλές) και να προτείνει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή για τον έλεγχο ή την καταστολή τους. Ο ψυχίατρος δύναται να συνταγογραφεί φάρμακα ενώ ο ψυχολόγος όχι. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο ψυχολόγος παραπέμπει ασθενείς στον ψυχίατρο.

Η εφαρμογή στην πράξη 

Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν και οι εφαρμοστικοί κλάδοι της Ψυχολογίας. Οι κλάδοι δηλαδή που έχουν να κάνουν με το σε ποιους τομείς της κοινωνικής και επαγγελματικής ζωής εφαρμόζουμε τις ανακαλύψεις και τα προτάγματα των θεωρητικών κλάδων, στους οποίους αναφερθήκαμε παραπάνω. Αυτοί είναι:

• Η Κοινωνική Ψυχολογία

Επιστημονικός κλάδος της ψυχολογίας που ασχολείται με την μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς και συγκεκριμένα της κοινωνικής συμπεριφοράς εστιάζοντας στην αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι ασχολούνται με την συμμόρφωση, την επιρροή, την προκατάληψη, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τις κοινωνικές αναπαραστάσεις κ.ο.κ. .

• Η Σχολική Ψυχολογία

Ο σχολικός ψυχολόγος ασχολείται με μαθησιακές δυσκολίες καθώς και με την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του ατόμου στο σχολείο αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι μια από τις βασικές διαστάσεις του ρόλου του σχολικού ψυχολόγου είναι και η συμβουλευτική παρέμβαση με σκοπό την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Απαραίτητο, φυσικά, είναι να κατανοεί, πρωτίστως ο ίδιος, τον ρόλο και την πραγματική δουλειά του εκπαιδευτικού και να έρχεται να τη συνδράμει. Απαραίτητο είναι επίσης το να μην είναι υποχείριο των μαθητών, των γονέων αλλά και να μην έχει ιδεολογικά/προσωπικά κριτήρια. Η παρουσία του σχολικού ψυχολόγου στη σχολική ζωή είναι μια πάρα πολύ μεγάλη συζήτηση, που απασχολεί έντονα τους κατεξοχήν και αποκλειστικούς υπευθύνους της εκπαιδευτικής πράξης, τους εκπαιδευτικούς.

• Η Παιδοψυχολογία

Η παιδοψυχολογία είναι ένας ιδιαίτερος κλάδος. Δεν προέρχεται από κάποια αυτόνομη Σχολή ψυχολογίας. Εφαρμόζει και αντλεί από τα πορίσματα της γενικής και της εξελικτικής ψυχολογίας αλλά όχι μόνο. Ο παιδοψυχολόγος καλείται να προσαρμόσει τα πορίσματα αυτά στις μεγάλες ιδιαιτερότητες της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, να λύσει θέματα και προβλήματα, που έχουν να κάνουν και με την έλλειψη εμπειρίας στη ζωή, με την κοινωνικοποίηση ομηλίκων και τις οικογενειακές σχέσεις αλλά και τις ραγδαίες μεταβολές του σώματος από το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και από εκεί στην πρώτη ενηλικίωση.

• Η Πολιτική Ψυχολογία

Αυτός ο κλάδος είναι διεπιστημονικός και εστιάζει τη λειτουργία του στην πολιτική σκέψη και συμπεριφορά. Εξετάζεται ο ρόλος του ηγέτη, ο οποίος είναι καθοριστικός αλλά και τις δομές και τους ευρύτερους μηχανισμούς, οι οποίοι παράγουν, συντηρούν ή καταλύουν τα δίκτυα νομής και ελέγχου της εξουσίας. Είναι συνδεδεμένος ο κλάδος αυτός και με την κοινωνική ψυχολογία καθώς αφορά σε κατεξοχήν κοινωνικές συμπεριφορές.

• Η Εγκληματολογία

Πεδίο της ψυχολογίας το οποίο ασχολείται με το φαινόμενο του εγκλήματος και μελετά τον τρόπο που αποδίδεται δικαιοσύνη. Εξετάζονται εκτενέστερα οι παραβατικές συμπεριφορές. Ο εγκληματολόγος προσπαθεί να κατανοήσει τις σκέψεις και τις συμπεριφορές των ανθρώπων που διαπράττουν εγκλήματα. Η εγκληματολογική ψυχολογία στηρίζεται σε διάφορους θεωρητικούς κλάδους με τους πιο σημαντικούς να είναι: η γνωσιακή ψυχολογία, η ψυχολογία της προσωπικότητας, η εξελικτική ψυχολογία, η κοινωνική ψυχολογία, η βιολογική ψυχολογία, η πειραματική ψυχολογία και δικανική ψυχολογία.

• Η Δικανική ψυχολογία

Η δικανική ψυχολογία είναι κλάδος της ψυχολογίας, ο οποίος ασχολείται με τη θεραπεία ανθρώπων, οι οποίοι έχουν διαπράξει εγκλήματα. Μελετά τις προδιαθέσεις που έχουν τα άτομα στο να εγκληματούν καθώς και το γιατί οδηγούνται στο να πράττουν εγκλήματα. Επιπλέον, η δικανική ψυχολογία αναζητά τρόπους στο να επανενταχθούν οι εγκληματίες στην κοινωνία.

• Η Κλινική Ψυχολογία

Κλάδος της ψυχολογίας που εστιάζει στην αξιολόγηση και την θεραπεία των ψυχικών διαταραχών (π.χ. άγχος, κατάθλιψη κ.ο.κ.). Ο κλινικός ψυχολόγος, με βάση το ιστορικό του ασθενούς καθώς και την κάθε φορά ψυχική του κατάσταση, προβαίνει σε μία αξιολόγηση του θεραπευομένου και προσπαθεί να εντοπίσει τις αιτίες των προβλημάτων του. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι ποικίλες αναλόγως κάθε φορά με το ποιον και τις ανάγκες του ασθενή.

Επίλογος

Η ψυχολογία είναι μία από τις νεότερες επιστήμες του Ανθρώπου, η οποία και άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το άτομο και ο εσωτερικός του κόσμος. Το συγκεκριμένο άρθρο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και στοχεύει να παρέχει πληροφορίες για τους κλάδους που συναπαρτίζουν την ευρεία επιστήμη της ψυχολογίας.

Πηγές 

Στυλιανίδης, Σ., 2021. Εγχειρίδιο ψυχοδυναμικής ψυχιατρικής. Εκδόσεις Τόπος.

Mellon, R., 2013. Ψυχολογία της Συμπεριφοράς. Εκδόσεις Πεδίο.

Feldman, R.S., 2011. Εξελικτική Ψυχολογία, Δια βίου Ανάπτυξη. Εκδόσεις Gutenberg.

Παπαστάμου, Σ., 2008. Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, Επιστημονικοί προβληματισμοί και μεθοδολογικές κατευθύνσεις Τόμος Α’. Εκδόσεις Πεδίο.

Hogg, M.A., Vaughan, G.M., 2011. Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Goldstein, B.E., 2018. Γνωστική Ψυχολογία Σύνδεση Νου, Έρευνας και Καθημερινής ζωής. Εκδόσεις Gutenberg.

Pinel, P.J.J., 2009. Βιοψυχολογία. Εκδόσεις Έλλην.

Γιωτσίδη, Β., 2013. Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία. Θεωρία, Έρευνα και Κλινικό έργο. Εκδόσεις Τόπος.

Συλλογικό έργο, 2013. Όψεις της Ηγεμονίας στις Φιλελεύθερες Κοινωνίες, Κοινωνιοψυχολογικές προσεγγίσεις της κοινωνικής αναπαραγωγής και μεταβολής. επιμέλεια Ξένια Χρυσοχόου και Τηλέμαχος Ιατρίδης, Εκδόσεις Πεδίο.

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Ιάνθη Δημητροπούλου
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος

 

Καλλιόπη Σκαρπέτη

Φοιτήτρια Ψυχολογίας