Σύνταξη άρθρου: Ευτυχία Γιαννακοπούλου

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Το ζήτημα της υιοθεσίας απασχολεί και αφορά ολοένα και περισσότερους ανθρώπους στην Ελλάδα και γίνονται σοβαρές προσπάθειες ώστε και οι υιοθετούντες και τα υιοθετούμενα παιδιά να ζουν με αξιοπρέπεια, με ασφάλεια και τα δικαιώματά τους πλήρως εξασφαλισμένα.

Ως υιοθεσία νοείται το σύμπλεγμα των νομικών πράξεων με τις οποίες δημιουργείται μεταξύ δύο προσώπων έννομη σχέση γονέα (πατέρα ή μητέρας) και τέκνου (γιου ή θυγατέρας). Αυτός που αποκτά τη θέση του γονέα ονομάζεται θετός γονέας και αυτός που αποκτά τη θέση του τέκνου, θετό τέκνο. Η οικογένεια που δημιουργείται με τον τρόπο αυτό καλείται θετή οικογένεια. Για το πού βρίσκονται παιδιά προς υιοθεσία πληροφορίες μας δίνει η Πολιτεία. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που είναι και το αρμόδιο στη διαδικασία της υιοθεσίας, εκτιμάται πως βρίσκονται σε κρατικά, δημοτικά και ιδιωτικά ιδρύματα περίπου 2.000 παιδιά τυπικής ανάπτυξης ή με αναπηρίες.

Νομοθεσία

Το δίκαιο της υιοθεσίας μετά την πρόσφατη μεταρρύθμισή του με τον ν.2447/1996, περιέχεται ως ενιαίο κείμενο στον Αστικό Κώδικα, αποτελώντας το δέκατο τρίτο κεφάλαιο του Οικογενειακού Δικαίου (Α.Κ. 1542-1588). Στο κεφάλαιο αυτό κωδικοποιείται η παλιά αποσπασματική ρύθμιση της υιοθεσίας και μεταρρυθμίζεται ο θεσμός με βάση τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και τις νεότερες αντιλήψεις. Σημειώνεται πως η υιοθεσία προσβλέπει πρωτίστως στην εξυπηρέτηση του συμφέροντος του υιοθετούμενου. Ως συμφέρον νοείται όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το ηθικό, το οικογενειακό, το κοινωνικό ή το ψυχολογικό συμφέρον. Για τον λόγο αυτόν πριν από την τέλεση της διαδικασίας της υιοθεσίας διεξάγεται επισταμένη κοινωνική έρευνα από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και κατατίθεται εμπρόθεσμα στο δικαστήριο σχετική έκθεση για μελέτη της καταλληλότητας των ενδιαφερόμενων αφ’ενός και αφ’ετέρου για το αν συμφέρει ή όχι τον υιοθετούμενο η υιοθέτησή του. Επίσης ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας ρύθμισης είναι ότι καθιερώνεται ως κανόνας η υιοθεσία ανηλίκων (Α.Κ. 1542), ενώ η υιοθεσία ενηλίκων επιτρέπεται μόνον όταν ο υιοθετούμενος είναι τέκνο του/της συζύγου εκείνου που υιοθετεί (Α.Κ. 1547).

Ας δούμε τα είδη της υιοθεσίας

-Ιδιωτική υιοθεσία σύμφωνα με την οποία ένα άτομο ή μια οικογένεια υιοθετεί το παιδί κάποιου άλλου προσώπου (συγγενικού ή αγνώστου).
-Κρατική υιοθεσία σύμφωνα με την οποία ένα άτομο ή μια οικογένεια υιοθετεί ένα παιδί από ίδρυμα.
-Διακρατική υιοθεσία σύμφωνα με την οποία ένα άτομο ή μια οικογένεια υιοθετεί ένα παιδί από το εξωτερικό.

Υιοθεσία ανηλίκων, διαδικασία και προϋποθέσεις

Η υιοθεσία ανηλίκων που μετά τον ν. 2447/1996 αποτελεί τη σχεδόν αποκλειστική μορφή της υιοθεσίας, τελείται με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση του υποψήφιου θετού γονέα (Α.Κ. 1549). Κατά τόπον αρμόδιο είναι το δικαστήριο στην περιφέρεια του οποίου έχουν τη συνήθη διαμονή τους εκείνος που υιοθετεί ή εκείνος που υιοθετείται. Η διαδικασία που ακολουθείται είναι εκείνη της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η υιοθεσία ανηλίκων τηρείται μυστική. Αν ο ανήλικος προστατεύεται από κοινωνική υπηρεσία ή οργάνωση, η μυστικότητα ισχύει και έναντι των φυσικών γονέων. Το θετό τέκνο έχει δικαίωμα μετά την ενηλικίωσή του να πληροφορείται πλήρως από τους θετούς γονείς και από κάθε αρμόδια αρχή τα στοιχεία των φυσικών γονέων του (Α.Κ. 1559).

Για την τέλεση της υιοθεσίας απαιτείται η ύπαρξη ορισμένων προϋποθέσεων από τις οποίες άλλες μεν αφορούν στην πλευρά του υιοθετούντος, ενώ άλλες στην πλευρά του υιοθετούμενου. Ειδικότερα αυτός που υιοθετεί ανήλικο πρέπει:

-Να είναι ικανός για δικαιοπραξία (Α.Κ. 1543).

– Να έχει συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του και να μην έχει υπερβεί το εξηκοστό (Α.Κ. 1543). Σε περίπτωση υιοθεσίας και από τους δύο συζύγους αρκεί η ηλικία αυτή να συντρέχει στο πρόσωπο του ενός (Α.Κ. 1545).

-Να έχει διαφορά ηλικίας από τον υιοθετούμενο τουλάχιστον 18 χρόνια αλλά όχι και περισσότερο από 50. Ο περιορισμός της ηλικίας δεν ισχύει για εκείνον από τους συζύγους που επιθυμεί να υιοθετήσει τέκνο που υιοθετείται ή έχει ήδη υιοθετηθεί από τον/τη σύζυγό του.

-Εάν είναι έγγαμος απαιτείται να συναινέσει στην υιοθεσία ο/η σύζυγός του. Η σχετική δήλωση παρέχεται αυτοπροσώπως ενώπιον του δικαστηρίου.

-Εάν αυτός που υιοθετεί έχει ήδη τέκνα, το δικαστήριο ανάλογα με την ωριμότητά τους οφείλει να ακούει και τη δική τους γνώμη.

Από την πλευρά του υιοθετούμενου πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:

-Ο υιοθετούμενος να είναι ανήλικος δηλαδή να μην έχει συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του.

-Να μην υιοθετείται το ίδιο πρόσωπο ταυτόχρονα από περισσότερους εκτός και αν είναι σύζυγοι. Επίσης να μην υιοθετείται πρόσωπο που είναι ήδη υιοθετημένο από άλλον, όσο τουλάχιστον διαρκεί η υιοθεσία.

-Αν ο υιοθετούμενος ανήλικος έχει συμπληρώσει το 12ο έτος της ηλικίας του απαιτείται να συναινέσει και αυτός αυτοπροσώπως ενώπιον του δικαστηρίου. Εξαίρεση ισχύει για την περίπτωση που ο υιοθετούμενος βρίσκεται σε κατάσταση ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής, πράγμα που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του.

-Να συναινέσουν οι γονείς ή ο νόμιμος εκπρόσωπος του ανηλίκου. Η συναίνεση αυτή δεν επιτρέπεται να δοθεί προτού να συμπληρωθούν 3 μήνες από τη γέννηση του τέκνου.

Αν δεν συντρέξουν οι όροι του νόμου για την τέλεση της υιοθεσίας ή αν οι απαιτούμενες συναινέσεις ήταν ελαττωματικές (πλάνη ως προς την ταυτότητα του θετού γονέα ή το θετού τέκνου, απάτη ή απειλή) η υιοθεσία είναι ελαττωματική και μπορεί να προσβληθεί με την άσκηση των ένδικων μέσων.

Αποτελέσματα της υιοθεσίας

Με την υιοθεσία το ανήλικο θετό τέκνο εντάσσεται πλήρως στην οικογένεια του θετού γονέα καθώς παίρνει το επώνυμο του θετού γονέα και υπάγεται στη γονική μέριμνά του. Επίσης διακόπτει κάθε δεσμό με τη φυσική του οικογένεια με εξαίρεση τα κωλύματα γάμου του με τους εξ’ αίματος και εξ’ αγχιστείας συγγενείς του. Τα αποτελέσματα της δικαστικής απόφασης για την υιοθεσία αρχίζουν αφότου γίνεται τελεσίδικη.

Ας δούμε τώρα τι ισχύει σε περίπτωση λύσης της υιοθεσίας.

Η υιοθεσία μπορεί να λυθεί με δύο τρόπους, είτε αυτοδίκαια είτε με δικαστική απόφαση.

Αυτοδίκαιη λύση

Αυτοδίκαια λύεται η υιοθεσία σε περίπτωση γάμου μεταξύ θετού γονέα και θετού τέκνου κατά παράβαση του σχετικού κωλύματος γάμου (Α.Κ. 1576 και Α.Κ. 1360). Στην περίπτωση αυτήν της αυτοδίκαιης λύσης της υιοθεσίας, η σχέση που απορρέει από την υιοθεσία αίρεται αναδρομικά. Αν όμως ο γάμος του θετού γονέα με το θετό τέκνο ακυρωθεί, διατηρούνται από τη σχέση της υιοθεσίας τα περιουσιακά δικαιώματα του τέκνου, όπως είναι το δικαίωμα διατροφής του, το εξ’αδιαθέτου κληρονομικό του δικαίωμα και το δικαίωμα νόμιμης μοίρας στην κληρονομιά του θετού γονέα.

Λύση με δικαστική απόφαση

Στην κατηγορία αυτή υπάγονται:

-Η λύση της υιοθεσίας λόγω κάποιων σοβαρών παραπτωμάτων του θετού γονέα ή του θετού τέκνου από εκείνα που προβλέπονται στην Α.Κ. 1571.

-Η λύση της υιοθεσίας μετά από κοινή συμφωνία θετού γονέα και θετού τέκνου μετά την ενηλικίωσή του (Α.Κ. 1573).

Στις πιο πάνω περιπτώσεις δικαστικής λύσης της υιοθεσίας αφότου η σχετική δικαστική απόφαση καταστεί αμετάκλητη, η υιοθεσία αίρεται για το μέλλον, παύει η σχέση συγγένειας του θετού τέκνου με τον θετό γονέα και τους μέχρι τότε συγγενείς του και αναβιώνουν οι δεσμοί του με τη φυσική του οικογένεια.

Υιοθεσία ενηλίκων

Από τη διάταξη του άρθρου 1579 του Αστικού Κώδικα συνάγεται ότι η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν ο υιοθετούμενος είναι συγγενής έως και τον 4ο βαθμό εξ’αίματος ή εξ’ αγχιστείας αυτού που υιοθετεί. Στην περίπτωση υιοθεσίας ενηλίκων έχουν ανάλογη εφαρμογή οι διατάξεις που ισχύουν για την υιοθεσία ανηλίκου, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες υπάρχει διαφορετική ρύθμιση και τις οποίες θα εξετάσουμε ευθύς αμέσως. Έτσι:

-Στη περίπτωση υιοθεσίας ενηλίκου δεν υπάρχει μέγιστο όριο ηλικίας, ούτε μέγιστη διαφορά ηλικίας με τον υιοθετούμενο. Θα πρέπει όμως ο υποψήφιος θετός γονέας να έχει συμπληρώσει το 40ο έτος της ηλικίας του και να είναι μεγαλύτερος από τον υιοθετούμενο τουλάχιστον κατά 18 έτη.

-Για να υιοθετηθεί ένας ενήλικος πρέπει να συναινέσει σε αυτό και ο ίδιος. Αν είναι ανίκανος για δικαιοπραξία, τότε η σχετική συναίνεση δίδεται από τον νόμιμο εκπρόσωπό του. Αν ο υιοθετούμενος είναι έγγαμος, απαιτείται η συναίνεση και του/της συζύγου του, που δίδεται με αυτοπρόσωπη δήλωση ενώπιον του δικαστηρίου.

-Στο θέμα της διαδικασίας της υιοθεσίας, προκειμένου να υιοθετηθεί ένας ενήλικος θα πρέπει να υποβληθεί στο δικαστήριο κοινή αίτηση υιοθετούντος και υιοθετούμενου. Κοινωνική έρευνα και τήρηση μυστικότητας δεν προβλέπονται.

-Όσον αφορά στα αποτελέσματα της υιοθεσίας ο δεσμός του θετού τέκνου με τον φυσικό γονέα και τους συγγενείς του διατηρείται.

-Τέλος, η υιοθεσία ενηλίκου λύνεται με δικαστική απόφαση, ύστερα από αγωγή του θετού γονέα ή του θετού τέκνου, αν συντρέχει παράπτωμα που δικαιολογεί την αποκλήρωση ή που συνιστά λόγο αχαριστίας του θετού τέκνου απέναντι σε αυτόν που το υιοθέτησε. Συναινετική λύση δεν προβλέπεται στη περίπτωση αυτή.

Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Οι θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τις νομοθεσίες των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι καταγεγραμμένες στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, όπως αυτός συντάχθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Εξ ορισμού οι κρατικές νομοθεσίες της Ένωσης συμπλέουν και ταυτίζονται στα ζητήματα αυτά.

Παράνομες υιοθεσίες

Όλα όσα αναφέραμε λοιπόν σχετικά με τη διαδικασία της υιοθεσίας αφορούν σε αυτήν που προβλέπεται από τον νόμο. Δυστυχώς σήμερα η κοινωνία μας πλήττεται από τη μεγάλη μάστιγα της παράνομης υιοθεσίας με την εμπορία βρεφών και παιδιών να βρίσκονται στο προσκήνιο. Κυκλώματα που διοχετεύουν παιδιά από τη χώρα μας σε χώρες στο εξωτερικό ή και το αντίστροφο αντί πολλών χιλιάδων ευρώ έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας κατά καιρούς. Πολλά από αυτά τα παιδιά είναι θύματα επιτηδείων, που έχουν βρει στις αγοραπωλησίες ανθρώπων έναν τρόπο εύκολου πλουτισμού. Μέλη κυκλωμάτων εντοπίζουν εγκυμονούσες με οικογενειακά, οικονομικά ή ψυχολογικά προβλήματα και τις πιέζουν ή τις πείθουν να παραδώσουν μετά τον τοκετό το νεογνό τους έναντι χρηματικής αμοιβής. Κατά συνέπεια η υιοθεσία ούτε συναινετική είναι, ούτε έννομη, ούτε συμφέρουσα για την κοινωνία καθώς ο υπόκοσμος έχει βρει μία ακόμη πηγή χρηματοδότησής του.

Όποιος θέλει διακαώς ένα παιδί για υιοθεσία και οι νόμιμες οδοί είναι (δικαίως ή αδίκως) κλειστές για αυτόν, μπορεί πάντα να αναλάβει την πνευματική, ψυχική, οικονομική αρωγή ενός παιδιού σε κάποιο ίδρυμα ή μιας πολύ φτωχής οικογένειας, χωρίς απαραιτήτως να «αποκτά» το παιδί. Η βοήθεια και η ανακούφιση, που θα έχει προσφέρει, είναι σε κάθε περίπτωση μεγάλη και δε θα έχει απλώς περιοριστεί στην ικανοποίηση ενός δικού του ψυχολογικού αιτήματος, με άλλοθι το καλό ενός παιδιού, που «ούτως ή άλλως υποφέρει».

 

Επίλογος

Η υιοθεσία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και καλώς η Πολιτεία θέτει τόσους όρους και προϋποθέσεις για αυτήν. Είναι επίσης μία πράξη μεγάλης ευαισθησίας, καλοσύνης και απαιτεί ωριμότητα και αυτογνωσία. Δεν αρκεί κάποιος να είναι καλός άνθρωπος, να θέλει πολύ ένα παιδί και να διαθέτει πόρους για τη φροντίδα του. Πρέπει να βλέπει πέρα από τον εαυτό του, να βλέπει την κοινωνία, να είναι χρηστός.

 

Πηγές

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Ευτυχία Γιαννακοπούλου

Διοικητικός Νομικός Κοινωνικός Επιστήμονας