Τα προβλήματα της τηλεσυνεργασίας στα πανεπιστήμια της ελληνικής περιφέρειας

Ολοκληρώνεται σχεδόν ένας χρόνος από την πρώτη παύση κυκλοφορίας (lockdown) και ήδη η τηλεκπαίδευση/τηλεσυνεργασία θεωρείται δεδομένη και σε κάθε περίπτωση απαιτητή στον χώρο της εκπαίδευσης. Έχει εφαρμοστεί και εφαρμόζεται από τις τάξεις του Παιδικού Σταθμού και του Νηπιαγωγείου μέχρι και το Πανεπιστήμιο. Πολλοί το θεωρούν ως ένα αναγκαίο κακό, ενώ άλλοι το δέχτηκαν με φυσικότητα και έχουν προσαρμοστεί. Αυτό φαίνεται τόσο στις απόψεις των ίδιων των μαθητών και των φοιτητών όσο και στις αποφάσεις του υπουργείου παιδείας να ανοιγο-κλείνει τα σχολεία αλλά όχι τα Πανεπιστήμια. Ίσως αυτό οφείλεται στο ότι οι φοιτητές είναι δεδομένο ότι έχουν την υποδομή (κυρίως φορητούς υπολογιστές), είναι πιο εξοικειωμένοι με την εργασία μέσω ενός Η/Υ και, φυσικά, έχουν και την ανάλογη κρίση για μία πιο σωστή χρήση, κυρίως σε ό,τι αφορά στο διαδίκτυο. Εν ολίγοις ο υπολογιστής αποτελεί, αυτήν την περίοδο, ίσως το πιο χρήσιμο εργαλείο στη σχολή, αφού τόσο οι καθηγητές, όσο και οι φοιτητές έχουν εξοικειωθεί με τις πλατφόρμες τηλεσυνεργασίας και έχουν λύσει το θέμα αλληλεπίδρασης καθηγητή – φοιτητή. Επίσης, αν τα εργαστηριακά μαθήματα μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω του προσωπικού υπολογιστή, τότε τα μειονεκτήματα μίας τέτοιας διαδικασίας είναι ακόμα λιγότερα.

Ωστόσο, το ότι λειτουργεί πολύ καλά ο υπολογιστής και κατά συνέπεια δε χάνονται τα μαθήματα, δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν προβλήματα για τη φοιτητική ζωή εν μέσω κορωναϊού. Ας τα δούμε.

Η στέγαση 

Πολλοί είναι εκείνοι οι φοιτητές, που σπουδάζουν εκτός της ιδιαίτερής τους πατρίδας και ξενοικιάζουν το διαμέρισμα των σπουδών τους λίγο πριν το πτυχίο. Ωστόσο, ακόμα περισσότεροι φοιτητές είναι εκείνοι, που η πανδημία «τους βρήκε» ενώ βρίσκονται είτε στην αρχή της φοίτησής τους, είτε στη μέση. Είναι οι φοιτητές, οι οποίοι έχουν βρει ήδη ένα αρκετά βολικό φοιτητικό σπίτι από άποψη τοποθεσίας, επίπλωσης, μεγέθους, ενοικίου. Καθώς όμως έχουν επιστρέψει στο πατρικό τους, για όσο είναι σε αναγκαστική παύση (καραντίνα) τα πανεπιστήμια, συνεχίζουν να κρατούν το φοιτητικό σπίτι και, φυσικά, το ενοίκιο «τρέχει». Καλούνται λοιπόν να απαντήσουν στο ερώτημα του: «Να ξενοικιάσω, γιατί τα χρήματα δεν περισσεύουν στην οικογένειά μου και για μένα και για τον/την αδερφό/ή μου; και πότε θα ξανανοίξουν;». Η απάντηση φαντάζει να είναι απλή αλλά δεν είναι. Η πρώτη σκέψη είναι πως ξενοικιάζει κανείς και, οπόταν ξανανοίξει η σχολή, ψάχνει και βρίσκει καινούριο σπίτι. Δυστυχώς, όμως δεν είναι τόσο απλό να ξαναβρείς ένα αντίστοιχο σπίτι, όπως το προηγούμενο που είχες βρει με τόσο κόπο και τύχη μεγάλη. Το φαινόμενο είναι πιο έντονο στην περιφέρεια, όπου λόγω του μικρού μεγέθους της περιοχής, η βραχυχρόνια μίσθωση κατοικίας (Airbnb) αποτελεί τροχοπέδη στη μακροχρόνια μίσθωση που χρειάζεται ένας φοιτητής (π.χ. στην Κρήτη, στην Κέρκυρα, στην Καλαμάτα, στα νησιά του Αιγαίου κ.α.). Εμφανώς το πράγμα οξύνεται, όπου η οικονομία βασίζεται και στους φοιτητές και στον τουρισμό. Υποχρεούται λοιπόν ο φοιτητής να συμβιβαστεί με το λιγότερο. Δηλαδή, με ένα πιο παλιό σπίτι, με ένα σπίτι που είναι πιο μακριά από τη σχολή, με ένα σπίτι που δε θα έχει καλή ηχομόνωση ή ακόμα και με υψηλότερο ενοίκιο. Προκειμένου λοιπόν να μην ξαναμπεί στη δύσκολη και αγχωτική διαδικασία εύρεσης σπιτιού, προτιμά να «κρατήσει» το σπίτι, παρόλο που δεν το χρησιμοποιεί, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κόστος. Και φυσικά δεν είναι εκεί για να το χαρεί.

Συνεργασία φοιτητών

Οι εργασίες σε μία σχολή είναι κάτι αρκετά σύνηθες και αποτελούν επιβεβλημένο μέρος της διαδικασίας των σπουδών. Μάλιστα, λόγω κορωναϊού, αποτελούν και έναν τρόπο αξιολόγησης των φοιτητών και αποφυγής της δια ζώσης εξέτασης. Για αυτό και τις προτιμούν όλο και περισσότεροι καθηγητές είτε ως υποχρεωτικές, είτε ως προαιρετικές. Μία εργασία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική. Όταν ο φοιτητής καλείται να διεκπεραιώσει μία ομαδική εργασία στο πρώτο έτος και κυρίως στο πρώτο εξάμηνο, είναι φυσιολογικό οι πρώτες ομάδες να μη βασίζονται στην αξιολόγηση των ικανοτήτων, που έχει ο καθένας, αλλά στις μεταξύ τους φιλίες που έχουν ξεκινήσει και αναπτύσσονται από τη συναναστροφή, την επιλογή των κοινών μαθημάτων, των κοινών εργαστηρίων και των παρακολουθήσεων. Όπως είναι φυσικό, τέτοιες σχέσεις από απόσταση είναι δύσκολο να αναπτυχθούν και, ιδιαίτερα όταν δεν ορίζει ο καθηγητής τις ομάδες εργασίας, αλλά καλούνται οι φοιτητές να τις δημιουργήσουν. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαλέξεις και να συνεργαστείς με άτομα τα οποία τα έχεις δει το πολύ μέσα από την κάμερα κατά τη διάρκεια του μαθήματος ή στα κοινωνικά δίκτυα (social media) και που πολύ πιθανόν να αργήσεις να τα δεις από κοντά και να περάσεις ουσιαστικό χρόνο μαζί τους, εκτός των εργασιακών υποχρεώσεων. Εξ ορισμού καθίσταται δύσκολο να αναπτυχθούν πιο ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών, οι οποίες και θα συνεχίσουν και μετά το τέλος μιας εργασίας και οι οποίες προσδίδουν παραγωγικότητα και ένα αίσθημα αρραγούς συνεκτικότητας στην ομάδα. Πολλοί καθηγητές λύνουν το πρόβλημα περιοριζόμενοι στο να ζητούν μόνο ατομικές εργασίες. Μόνο που τότε το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται, δε λύνεται, απλώς παρακάμπτεται. Το πρόβλημα είναι έντονο στις υποχρεωτικά ομαδικές εργασίες και στα ομαδικά εργαστήρια (workshops), αφού αυτά χρειάζονται κατά κύριο λόγω φυσική παρουσία, προκειμένου μία εργασία (project) να μην προσεγγιστεί μόνο θεωρητικά αλλά και πρακτικά, που είναι και το ζητούμενο. Επιπλέον εκλείπει και η φυσική επαφή και οικειότητα μεταξύ φοιτητών και του καθηγητή τους, η οποία σε πολλές περιπτώσεις βοηθά πολύ στη συνεργασία.

Κοινωνικοποίηση

Η μετακόμιση σε μία άλλη πόλη για τη φοίτηση, είναι σαν ένα ταξίδι. Σε ένα ταξίδι διευρύνονται οι ορίζοντες. Γνωρίζεις διαφορετικούς ανθρώπους, διαφορετικό τρόπο ζωής, τοπικά προϊόντα, τοπικά αξιοθέατα, τοπική αρχιτεκτονική. Στη συγκεκριμένη φοιτητική πόλη μπορεί να μην πήγαινες ποτέ, ούτε εσύ, ούτε δικοί σου άνθρωποι, είτε γιατί σου ήταν άγνωστη, είτε γιατί σου ήταν αδιάφορη. Με τη χρόνια διαμονή στο συγκεκριμένο μέρος και με την ιδιότητα και το κύρος του/της φοιτητή/τρια δίδεται η δυνατότητα για να αναπτυχθεί ένα δίκτυο γνωριμιών με ντόπιους και φορείς. Αυτές οι γνωριμίες μπορεί να αποδειχθούν γνωριμίες ζωής ή αρχή δημιουργίας επαγγελματικού δικτύου. Άλλωστε, η φοιτητική ζωή είναι μία ευκαιρία να ξεκινήσουν πολλά πράγματα από την αρχή. Ιδιαίτερα στην επαρχία, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, «το κοντέρ μπορεί να μηδενίσει».

Τοπική οικονομία

Άλλο ένα πρόβλημα που είναι πιο έντονο στην περιφέρεια και γενικότερα στα μικρά αστικά κέντρα, ειδικά όταν ο αριθμός τμημάτων και φοιτητών είναι μεγαλύτερος από το μέγεθος της περιοχής και των γηγενών κατοίκων της. Η τοπική οικονομία, μοιραία, περιστρέφεται γύρω από τους φοιτητές, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Σύμβαση με το Πανεπιστήμιο για καλύτερες τιμές στο λιανικό εμπόριο, διαμόρφωση καφέ για ομάδες φοιτητών, στελέχωση των τοπικών επιχειρήσεων με φοιτητές, οι οποίοι θέλουν να συνδυάσουν σπουδές με δουλειά, τα φροντιστήρια που προσαρμόζονται γύρω από τα μαθήματα του εκάστοτε Πανεπιστημίου, είναι μόνο μερικά παραδείγματα από την αλληλεξάρτηση και συνεργασία μεταξύ φοιτητικής κοινότητας και τοπικού πληθυσμού. Επιπλέον, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι φοιτητές που επιλέγουν να μείνουν μόνιμα στον τόπο φοίτησής τους, μετά το πέρας των σπουδών τους. Ιδιαίτερα στην επαρχία, όπου ο ανταγωνισμός είναι μικρότερος, υπάρχει η ευκαιρία για επαγγελματική αποκατάσταση. Η τοπική οικονομία βασίζεται και στα ενοίκια που καταβάλλουν οι φοιτητές, στα έξοδα για τις καθημερινές τους μετακινήσεις, για τη διατροφή και τη διασκέδασή τους. Ακόμη και, όταν οι κάτοικοι παραπονιούνται, δικαίως ή αδίκως, για την παρουσία των φοιτητών στην πόλη τους, τρομάζουν και μόνο στην προοπτική να φύγει από εκεί το Πανεπιστήμιο.

Ο ρόλος του Πανεπιστημίου στην τοπική κοινωνία

Ανέκαθεν το Πανεπιστήμιο αποτελούσε για την ελληνική περιφέρεια κάτι παραπάνω από ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα. Το Πανεπιστήμιο συνεργάζεται με την τοπική κοινωνία, με τοπικούς φορείς και κυρίως με τους Δήμους και την Περιφέρεια, ώστε να διευκολυνθεί στην έρευνα, στην τεχνολογία και στην καινοτομία. Η συνδιοργάνωση πολιτιστικών, επιμορφωτικών, κοινωνικών, εθελοντικών δράσεων με το κύρος του επιστημονικού δυναμικού αλλά και τους φοιτητές, δείχνει πόση ανάγκη έχει η οποιαδήποτε τοπική κοινωνία το Πανεπιστήμιο. Με τη συνύπαρξη και των δύο, η συγκεκριμένη περιοχή αναπτύσσεται, προβάλλεται περαιτέρω και είναι σε θέση να αντιμετωπίσει καλύτερα ακόμα και εσωτερικά, κοινωνικά προβλήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι πολλά τοπικά φεστιβάλ που διοργανώνονται από τους ίδιους τους φοιτητές (π.χ. τα Tedex), ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που φοιτητές σε συνεργασία με τους καθηγητές τους ασχολούνται μέσω εργασιών, διπλωματικών και μη, με τοπικά και στοχευμένα θέματα. Οι δράσεις όμως που μπορούν να γίνουν είναι ήδη, από τον νόμο, περιορισμένες και με τη τηλεσυνεργασία που επιβάλλει η πανδημία, ουσιαστικά καταργούνται. Το ανθρώπινο δυναμικό λείπει από το Πανεπιστήμιο, τα κτήρια παραμένουν κλειστά και η έρευνα καθίσταται ακόμα πιο δύσκολη.

Εν κατακλείδι

Η εκπαίδευση ή η εργασία από απόσταση υπήρχε από πριν και δεν είναι εφεύρεση του καιρού της πανδημίας, ούτε είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Επιπλέον, τα παραπάνω προβλήματα δεν αφορούν μόνο στα περιφερειακά πανεπιστήμια και στην επαρχία. Εκεί όμως είναι πιο έντονη η παρουσία της φοιτητικής κοινότητας και υπάρχει μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση μεταξύ πανεπιστημίου και τοπικής κοινωνίας.

Προς το παρόν οι φοιτητικές αναμνήσεις αφορούν σε μία οθόνη του υπολογιστή, σε ευτράπελα με τεχνικά προβλήματα και κακό σήμα στο διαδίκτυο καθώς και στην περιβόητη ορκωμοσία στις διάφορες πλατφόρμες της τηλεκπαίδευσης, χωρίς τη φοιτητική τήβεννο, τα μπαλόνια, τις φωτογραφίες, τη γιορτινή ατμόσφαιρα, τους αποχαιρετισμούς. Υπομονή.