Σύνταξη άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Η αλήθεια είναι πως το λεγόμενο «παιδικό βιβλίο» (τι άχαρος, κι επικίνδυνος για την εκπαίδευση της τέχνης της ανάγνωσης αλλά και για τη λογοτεχνία την ίδια, τίτλος…) συνιστά σήμερα ένα όλο και διογκούμενο μερίδιο της εκδοτικής παραγωγής και της αγοράς/κατανάλωσης του βιβλίου. Καθώς μάλιστα, την τελευταία δεκαπενταετία, τα σχολικά προγράμματα φιλαναγνωσίας έχουν αποδώσει καρπούς και οι μαθητές και αγοράζουν βιβλία και τα διαβάζουν, τα χαρακτηριστικά αυτής της ειδικής κατηγορίας του εκδοτικού προϊόντος δείχνουν να παγιώνονται με ό,τι θετικό ή αρνητικό αυτό συνεπάγεται. Βεβαίως παρούσα πάντα είναι η ανάγκη να προσδιοριστεί η καταγωγή και η εξέλιξη του είδους, ώστε να γνωρίζουμε τι είναι αυτό που κάθε φορά κρατάμε στο χέρι μας, όταν το φυλλομετρούμε ή σαν βυθιζόμαστε στην ανάγνωσή του. Ως εκ τούτου θα παρουσιάσουμε στο παρόν μας άρθρο τρία εμβληματικά έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής, τα οποία ήταν (ή θα μπορούσαν να είναι) αναγνώσματα και ακούσματα για παιδιά της εποχής αλλά και για το σήμερα. Ας τα δούμε.

Η «Βατραχομυομαχία» (Βατραχοποντικομαχία)

Παρόλο που φέρει όλα τα χαρακτηριστικά της επικής ποίησης (αποτελεί άλλωστε παρωδία της Ιλιάδος/ας) και παρόλο που οι ίδιοι οι αρχαίοι την απέδιδαν στον Όμηρο (το λεξικό της Σούδας την αποδίδει στον Πίγρητα τον Αλικαρνασσέα), το βέβαιο είναι πως γράφτηκε παλιά μεν αργότερα από τον Όμηρο δε.

Η Βατραχομυομαχία, αν την καταλαβαίνει αυτός που τη διαβάζει και γνωρίζει να κάνει τις συνδέσεις και τους συνειρμούς με την παρωδούμενη Ιλιάδα, είναι ένα βιβλίο εξαιρετικά ενδιαφέρον και διασκεδαστικό. Διασκεδαστικό είναι ούτως ή άλλως και από μόνο του. Αξία μεγάλη επίσης έχει καθώς βρίθει από αρχαίες λεξιπλασίες, οι οποίες αντιστοιχούν σε εξίσου ευφάνταστες λέξεις και όρους της σύγχρονης και υπέροχης λαϊκής μας γλώσσας. Μέσα από τις σελίδες του διαπιστώνεται ακόμη και η ποιότητα του χιούμορ των αρχαίων μας προγόνων. Σημειώνεται πως το βιβλίο ήταν στη διδακτέα ύλη της Γ’ Γυμνασίου από το 1979.

Απόσπασμα από τη «Βατραχομυομαχία» όπως βρισκόταν στο σχολικό εγχειρίδιο της Γ’ Γυμνασίου

Η υπόθεση του έργου έχει ως εξής: Δύο πριγκιπόπουλα, ο ένας βάτραχος και ο άλλος ποντικός, γνωρίζονται και γίνονται φίλοι. Το ποντικόπουλο προσκαλείται για φιλοξενία στο σπίτι των βατράχων. Δυστυχώς όμως στο ταξίδι ο ποντικός πνίγεται και ο βάτραχος θεωρείται από τον λαό των ποντικών υπεύθυνος για τον θάνατό του. Ξεσπά πόλεμος φοβερός! Ούτε οι θεοί δεν τολμούν να παρέμβουν! Η συνέχεια επί των σελίδων…

«Οι μύθοι του Αισώπου»

Πολλά, άπειρα, έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τον Αίσωπο και τους μύθους του. Ίσως να είναι το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο παγκοσμίως αυτή τη στιγμή καθώς δε γνωρίζει γλωσσικούς, θρησκευτικούς ή άλλους φραγμούς. Επιπλέον είναι ψυχωφελές, πολύ διασκεδαστικό, εύκολα διασκευάσιμο και προσαρμόσιμο στην εκάστοτε τοπική κουλτούρα. Ακόμη άπτεται των ανθρώπινων καταστάσεων αλλά και του ακατανίκητου φυσικού δικαίου και στις περισσότερες περιπτώσεις έχει ως ήρωες, εύκολα αναγνωρίσιμα στην εμφάνιση και στη συμπεριφορά, ζώα. Τα ζώα αυτά ενυπάρχουν σε ιστορίες και μύθους σε όλες τις τοπικές κουλτούρες και παλιά και σήμερα. Οι μύθοι του Αισώπου είναι παντού οικείοι.

Στην αρχαία Ελλάδα, από την εποχή ακόμη που αποτελούσαν μέρος της προφορικής Παράδοσης, οι μύθοι του Αισώπου αποτελούσαν μέρος της εκπαίδευσης αλλά και της διασκέδασης μικρών και μεγάλων. Η χρήση τους στην εκπαίδευση συνεχίστηκε και κατά τον Ελληνικό Μεσαίωνα (Βυζάντιο). Σήμερα έχουν εμποτίσει βαθύτατα τη Σκέψη και τη Γλώσσα του νεώτερου ελληνικού πολιτισμού. Γνωρίζουν δε δεκάδες διασκευές και εκδόσεις ετησίως.

Οι μύθοι του Αισώπου είναι κατά τι λιγότεροι από 140. Γνωστότεροι είναι αυτοί με την αλεπού, το κοράκι, τον σκορπιό και τον βάτραχο, το τζιτζίκι και το μυρμήγκι και άλλοι πολλοί.

• «Αληθινή Ιστορία»

Η Αληθινή Ιστορία είναι ίσως η πρώτη γνωστή ιστορία επιστημονικής φαντασίας. Συγγραφέας της είναι ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα της Μικράς Ασίας. Δεν ήταν Έλληνας αλλά Ασιάτης. Καθώς όμως έζησε την εποχή (2ος μ.Χ. αιώνας), που η ελληνική γλώσσα ήταν η διεθνής υψηλού επιπέδου γλώσσα, που χρησιμοποιούσαν οι μορφωμένοι άνθρωποι, ο Λουκιανός τη γνώριζε καλά και κατατάσσεται στους εξαιρετικά ικανούς χρήστες της γραπτής αττικής διαλέκτου, με την οποία άλλωστε γράφει τα βιβλία του. Το γεγονός πως δίδαξε σοφιστική (Β´ Σοφιστική) και ρητορική στην ίδια την Αθήνα δείχνει την ικανότητά του αλλά και το κύρος του.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Λουκιανού «Αληθινή Ιστορία» όπως βρίσκεται στο σχολικό βιβλίο της Γ’ Δημοτικού

Η υπόθεση της Αληθινής Ιστορίας είναι η εξής: Ένας νεαρός, από ανία, μισθώνει ένα πλοίο και, με την παρέα του, ξεκινά ταξίδι «να δει τον κόσμο». Ένας ανεμοστρόβιλος όμως τους σηκώνει στον αέρα, όπου για αρκετές ημέρες «αεροδρομούσαν». Τελικώς φτάνουν στη Σελήνη, που είναι ένα φωτεινό νησί στον αέρα και από κάτω της η Γη… Στη Σελήνη βασιλιάς είναι ένας Έλληνας, ο Ενδυμίωνας, ο οποίος βρίσκεται σε ανελέητο πόλεμο με τον βασιλιά του Ηλίου, τον Πυριφλεγέθονα. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας αποφασίζει, μαζί με τους συντρόφους του, να λάβει μέρος σε αυτόν τον πόλεμο στο πλευρό του Ενδυμίωνα. Όλα παρατίθενται ως να συνέβηκαν στην πραγματικότητα. Το πιστοποιεί άλλωστε και ο τίτλος που επέλεξε να δώσει στην ιστορία του ο Λουκιανός: «Αληθινή Ιστορία»…

Ο Λουκιανός, στην «Αληθινή Ιστορία», δίνει λεπτομερέστατη περιγραφή των παράξενων κατοίκων και του Ηλίου και της Σελήνης καθώς και όλων των γεγονότων του πολέμου! Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο και η δράση ρέει πλούσια σε εικόνες και γεγονότα. Δεν είναι το μόνο βιβλίο επιστημονικής φαντασίας, που είχε γράψει ο Λουκιανός καθώς υπάρχει και το βιβλίο του με τίτλο «Ικαρομένιππος».

Απόσπασμα της Αληθινής Ιστορίας διδάσκεται στο μάθημα της Γλώσσας της Γ´Δημοτικού. Κυκλοφορεί επίσης και στα βιβλιοπωλεία σε ελεύθερη διασκευή αλλά και σε πιστή μετάφραση με αντιπαράθεση του πρωτοτύπου.

 

Πηγές

Βατραχομυομαχία, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 1979

«Τα απίθανα μολύβια», Γλώσσα Γ’ Δημοτικού, τρίτο τεύχος, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα 2006

 

Ηλ. Ταχ.: [email protected]

Κωνσταντίνος Ουρανός

Δάσκαλος