Σύνταξη άρθρου: Δήμητρα Μπελέρη

Επιμέλεια άρθρου: Κωνσταντίνος Ουρανός

Οι εκκλησίες της Ελλάδας εδώ και αιώνες ακολουθούν τους τυπικούς, πολύ οικείους σε όλους μας, αρχιτεκτονικούς τρόπους της ναοδομίας. «Πεντάτρουλος», «βασιλική», «βασιλική μετά τρούλου», «περίκεντρος ναός», «σταυρεπίστεγος ναός», «εγγεγραμμένος σταυροειδής», «οκταγωνικός ναός», «εγγεγραμμένος σταυροειδής μετά τρούλου», «τρουλιαίος τρίκογχος» είναι οι τύποι των ναών που βλέπει κανείς παντού στην Ελλάδα και σε όλη τη Χερσόνησο του Αίμου αλλά και σε όλον τον ρωμαϊκό/βυζαντινό κόσμο. Φυσικά και στην Αττική.

Τι γίνεται σήμερα 

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται και στη χώρα μας το κτίσιμο εκκλησιών σε ρυθμούς άλλους από τους παραδοσιακούς, ούτως ειπείν. Πρόκειται για ναούς/κτήρια που είτε «εκσυγχρονίζουν» παλαιότερες αρχιτεκτονικές μορφές, είτε επηρεάζονται έντονα ή αμυδρά από αυτές, είτε αποτελούν εντελώς (αλήθεια, γίνεται;) νέες προτάσεις. Πολλοί από αυτούς τους ναούς βρίσκονται στην Αττική, στην Αθήνα. Ας τους δούμε.

Ο Άγιος Δημήτρης ο Λουμπαρδιάρης είναι ναός της μεσοβυζαντικής περιόδου (12ος μ.Χ. αιώνας), που βρίσκεται κοντά στην αρχαία πύλη του Διπύλου, που οδηγούσε στον αρχαίο Πειραιά, ανάμεσα στον Λόφο των Μουσών (Φιλοπάππου) και στον λόφο της Πνύκας. Ο σημερινός ναός είναι αναστήλωση του μεγάλου αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Ο Πικιώνης, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης του ευρύτερου περιβάλλοντα χώρου της Ακρόπολης το 1955, αναστήλωσε και τον Άγιο Δημήτριο, διατηρώντας ό,τι είχε απομείνει από τον παλαιό ναό και συμπληρώνοντας ό,τι έλειπε βάσει της δικής του αντίληψης για το πώς λειτουργεί η βυζαντινή τέχνη στο σήμερα. Το Αποτέλεσμα υπέροχο.

 

  • Ιερός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους, οδός Ράσταν 11 και Κωστή Παλαμά 14, Πατήσια

 

  • Ιερός Ναός της Αναλήψεως του Χριστού, οδός Λαγουμιτζή 44 και Ντελακρουά, Νέος Κόσμος

 

  • Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης, οδός Φανερωμένης και λεωφόρος Ποσειδώνος (Καραμανλή). Είσοδος και από οδό Αιόλου 8, Βουλιαγμένη

Πρόκειται για μια ιδιαίτερη εκκλησία. Ο ρυθμός της είναι, σύμφωνα με την αρχιτέκτονα του ναού Βούλα Διδώνη, ελεύθερος σταυροειδής μετά τρούλου. Η θαυμάσια εικονογράφηση είναι του γνωστού ζωγράφου και αγιογράφου Γεωργίου Κόρδη.

 

  • Ιερός Ναός Αγίου Παντελεήμονος Τραχώνων, οδός Ρόδου 2, Άλιμος

Πρόκειται για ναό, στου οποίου την κατασκευή έχουμε τη μέγιστη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του σκυροδέματος (τσιμέντο) ως υλικού. Πολύ ψηλά και απλωμένα τόξα, τρούλος, κλίτη με άνοιγμα, μεγέθη χάρη στις δυνατότητες του υλικού. Ναός σταυροειδής μετά τρούλου. Εγκαινιάστηκε το 1991.

 

  • Ιερός Ναός Αγίου Αλεξάνδρου Παλαιού Φαλήρου, οδός Αγίου Αλεξάνδρου 14-16 και Αλκυόνης 25, Παλαιό Φάληρο

Η συγκεκριμένη εκκλησία είναι πολύ μεγάλη. Έχει δε στο εσωτερικό της εικόνες φιλοτεχνημένες από τον Κωνσταντίνο Παρθένη.

 

  •  Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής Αλίμου, οδός Κουμουνδούρου 94, Άλιμος

Η Ζωοδόχος Πηγή Τραχώνων ή του Αλίμου θεμελιώθηκε το 1975 και περατώθηκε το 1980. Πολύ ξεχωριστός ναός με ιδιαιτέρως ευλαβή ατμόσφαιρα. Στην αυλή του ναού υφίσταται αρχαιολογικός χώρος. Πρόκειται για τα κατάλοιπα της κοιμητηριακής εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων Τραχώνων. Η κατασκευή του τοποθετείται μεταξύ του 7ου και του 9ου μ.Χ. αιώνα.

Αρχαιολογικά κατάλοιπα στον αύλειο χώρο του ναού. Πρόκειται για εκκλησία νεκροταφείου, αφιερωμένη στους Αγίους Αποστόλους. Η κτίση της πιθανολογείται μεταξύ του 7ου και του 9ου μ.Χ. αιώνα

 

  • Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στο Καβούρι, οδός Αγίου Γεωργίου 3, Καβούρι-Βουλιαγμένη

Το πλήρες όνομα της εκκλησίας είναι Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος, του Τροπαιοφόρου. Είναι όμως παγκοίνως γνωστή ως Αη – Γιώργης στο Καβούρι. Είναι εκκλησία του 1960.

  • Ιερός Ναός Εσταυρωμένου Κολωνού ή Εσταυρωμένος Κολοκυνθούς, οδός Λένορμαν 228, Κολωνός Αθήνα

 

«Κοιμήσεως Θεοτόκου, Άνω Γλυφάδας»

Η Κοίμηση της Θεοτόκου του Καραπάνου, όπως αλλοιώς λέγεται, θεμελιώθηκε το 1962 και ολοκληρώθηκε το 1975.

 

Το κάποτε ξωκλήσι των σταφυλοπαραγωγών της περιοχής του Καλαμακίου και του παρακείμενου χωριού του Μπραχαμίου (σημερινός Άγιος Δημήτριος), που δέσποζε στον λόφο απέναντι από την παραλία του Αλίμου, που τότε ήταν εξοχή της Αθήνας, είναι σήμερα μία δεσπόζουσα ενοριακή εκκλησία, σε σύγχρονο αρχιτεκτονικό σχέδιο, η οποία εγκαινιάστηκε το 1984.

 

Ξεκινάμε με τούτο: ο ναός που κατεδαφίστηκε,  ώστε να χτιστεί ο σύγχρονος, ήταν του 9ου μ.Χ. αιώνα και η αδιανόητη αυτή καταστροφή συνέβη ακριβώς με τη λήξη της Κατοχής. Ποιος ήταν ο μητροπολίτης τότε που το επεδίωξε; Ποια δημόσια υπηρεσία και ποια Εφορία Αρχαιοτήτων το επέτρεψαν; Ποιος ο εργολάβος της κατεδάφισης;
  Στη θέση του αρχαίου ναού, το 1978 χτίστηκε ένα κτήριο/πείραμα που, κατά τη γνώμη μας, δεν είναι πετυχημένο. Θυμίζει δε, έντονα, κάποια κτήρια που απαντώνται στις χώρες της αραβικής χερσονήσου.
  Υπήρχε λοιπόν η περικαλέστατη Παναγιά η Μαρμαριώτισσα του Αμαρουσίου καθώς και κοιμητήριο στο οποίο ήταν θαμμένοι τοπικοί ήρωες του 1821. Κάποια στιγμή, τη δεκαετία του 1840, ο ναός από της Παναγίας αποδόθηκε στους Αγίους Αναργύρους και έναν αιώνα μετά, με τη δικαιολογία πως είχε ανεπίστρεπτες ζημιές και αβαρίες, (δηλαδή για τον Παρθενώνα τι έπρεπε να γίνει;) το αρχαίο μνημείο κατεδαφίστηκε! Το δε κοιμητήριό του απλώς χάθηκε… Η κατεδάφιση της Παναγίας της Μαρμαριώτισσας έγινε με όλους τους εκκλησιαστικούς τύπους, όπως ορίζονται, όταν καταστρέφεται παρανόμως ένα αρχαίο μνημείο, που ανήκει στον ελληνικό λαό και όχι στους παπάδες…

 

Επίλογος

Παρόλο που το να βλέπει κανείς μία ορθόδοξη εκκλησία από τσιμέντο ή με «σπασμένους» όγκους και χώρους ή και ακόμη με μιαν αίσθηση κελύφους, ξενίζει, είναι επιτυχία πως μετά από 18 αιώνες ναοδομίας υπάρχει εξέλιξη. Εξέλιξη που, στις περισσότερες περιπτώσεις, επιτυγχάνει τον στόχο της, δηλαδή προσφέρει στον πιστό, στο εκκλησίασμα τον απαραίτητο χώρο λειτουργίας και κατάνυξης.

Όσον αφορά στο πώς επιλέγεται το τι μορφή, σχέδιο κ.λπ. θα έχει ένας ναός, που πρόκειται να χτιστεί, οι προτάσεις υποβάλλονται στην Υπηρεσία Δόμησης της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τα της πολεοδομίας (άδειες, γραφήματα κ.λπ.) τα ορίζουν οι κατά τόπους Πολεοδομίες. Η Υπηρεσία Δόμησης της Εκκλησίας έχει ως αρμοδιότητα το σχέδιο και τη μορφή του εκάστοτε προτεινόμενου ναού.

 

Ηλ.Ταχ.: [email protected]

Δήμητρα Μπελέρη

Πολιτικός Υπομηχανικός